Εκδηλώσεις για τα 150 χρόνια από την «Προέλευση των Ειδών»
Σε μία εβδομάδα θα ξεκινήσουν οι εορταστικές εκδηλώσεις επ’ ευκαιρία των 150 ετών από την πρώτη διατύπωση της θεωρίας της φυσικής επιλογής, της κινητήριας δύναμης της εξέλιξης.
Καθώς το 2009 θα εορταστούν τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Κάρολου Δαρβίνου και τα 150 από τη δημοσίευση του έργου του περί «Προέλευσης των Ειδών», η γιορταστική ατμόσφαιρα θα εξακολουθήσει μέχρι τα τέλη του χρόνου. Ετοιμαστείτε, λοιπόν, για καπελάκια με εικόνα του Δαρβίνου, φυσικώς επιλεγμένα πυροτεχνήματα, εξελισσόμενες σοκολάτες και φυσικά πολλά, πάμπολλα βιβλία.
Ισως πρέπει να αναλογιστούμε αν ο Δαρβίνος τα αξίζει. Δεν ήταν ο πρώτος που υπέδειξε την εξελικτική πορεία των ειδών. Ο παππούς του, Ερασμος Δαρβίνος, υπέθετε στα τέλη του 18ου αιώνα ότι τα είδη εξελίσσονται, ενώ στις αρχές του 19ου, ο Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ υποστήριξε τη θεωρία με θέρμη.
Μέχρι σήμερα πιστεύουμε ότι η θεωρία περί φυσικής επιλογής είναι η μεγάλη συμβολή του Δαρβίνου, στην εξέλιξη των επιστημών. Κι όμως. Τουλάχιστον άλλοι δύο επιστήμονες, ο γιατρός Γουίλιαμ Γουέλς, και ο συγγραφέας Πάτρικ Μάθιου ανακάλυψαν νωρίτερα αυτό που ανέβασε στο επιστημονικό πάνθεον τον Δαρβίνο. Ο Γουέλς, μάλιστα, τη διατύπωσε, μάλλον γενικευμένα και σύντομα, το 1818 όταν ο Δαρβίνος ήταν μόλις 9 ετών. Ο Μάθιου την διατύπωσε το 1831 τη χρονιά που ξεκίνησε ο Δαρβίνος το ταξίδι του με το σκάφος Μπιγκλ.
Παρουσίαση το 1858
Λίγους μήνες μετά την επιστροφή του ο Δαρβίνος άρχισε να μελετά την πιθανότητα εξέλιξης των ειδών, χωρίς να γνωρίζει τις διατυπωθείσες θεωρίες περί φυσικής επιλογής.
Mέχρι το 1858 ο Δαρβίνος δαπάνησε τουλάχιστον 20 χρόνια μελετώντας φυτά και ζώα ώστε να βρει πώς λειτουργούσε η φυσική εξέλιξη. Τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς έλαβε ένα πακέτο από τον Αλφρεντ Ράσελ Ουάλας. Μέσα του υπήρχε ένα τετράδιο στο οποίο ο Ουάλας εξηγούσε με συντομία την αρχή της εξελικτικής πορείας των ειδών και της φυσικής επιλογής. Την πρώτη Ιουλίου 1858 το κείμενο του Ουάλας, με κάποιες σύντομες παρατηρήσεις του Δαρβίνου, παρουσιάστηκε στην Linnean Society του Λονδίνου. Η συνάντηση είχε οργανωθεί από επιστήμονες φίλους του «πατέρα της εξέλιξης» που επιθυμούσαν να τον εμφανίσουν ως τον πρώτο που έκανε την ανακάλυψη.
Το κείμενο του Γουάλας είναι το πιο σημαντικό που παρουσιάστηκε εκείνη τη βραδιά. Κι, όμως, σήμερα θυμόμαστε και τιμούμε το Δαρβίνο.
Γιατί; Λόγω του έργου του «Προέλευση των Ειδών». Χωρίς τη δημοσίευσή του τον επόμενο χρόνο, η συνάντηση της Linnean Society σήμερα θα είχε ξεχαστεί ή καλύτερα δεν θα είχε γίνει ποτέ γνωστή.
Η «Προέλευση των Ειδών» μετέβαλε τα πάντα: Ερμήνευσε τη βιοποικιλότητα, κατέταξε τα είδη σε μεγάλες ομάδες, πάνω σε ένα οικογενειακό δέντρο, το οποίο άπλωσε τα κλαδιά του πολλά δισεκατομμύρια έτη στο παρελθόν. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, που έκανε η «Προέλευση των Ειδών» είναι ότι μετέβαλε τη θεώρηση για τον ίδιο μας τον εαυτό. Μας τοποθέτησε και έκανε τμήμα του φυσικού κόσμου, μας έβαλε δίπλα στις μέλισσες και τα σπουργίτια. Αποκτήσαμε και εμείς οικογενειακό δέντρο και προγόνους.
Ο λόγος της επιτυχίας της «Προέλευσης των Ειδών» έγκειται στο ότι ο Δαρβίνος όχι μόνο περιέγραψε τους μηχανισμούς της φυσικής επιλογής αλλά έφερε μπροστά στα μάτια μας αποδείξεις από κάθε τομέα της βιολογίας, και ταυτόχρονα ασχολείται με ευρύτατο φάσμα θεμάτων. Παρατηρεί, επισημαίνει, συγκρίνει, καταλήγει και περιγράφει πειράματα που έκαναν άλλοι ή ο ίδιος. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά διορατικός.
Αυτό δεν σημαίνει ότι σε αυτό του το έργο δεν υπάρχουν λάθη. Και βέβαια δεν καταφέρνει να εξηγήσει πλήρως με ποιο τρόπο λειτουργεί η φυσική επιλογή. Ομως η γνώση του φυσικού κόσμου που διαθέτει είναι τόσο μεγάλη και ο ενδελεχής έλεγχος των συμπερασμάτων του τόσο συστηματικός, ώστε το έργο παρέχει νέα οπτική του κόσμου, ενός κόσμου που κατάφερε να ανακαλύψει με κάθε λεπτομέρεια και που ισχύει ώς σήμερα.
