30 July 2007

Μύθοι και αλήθειες για τις φωτιές στα δάση IV

(συνέχεια από προηγούμενο)

(του Παύλου Κωνσταντινίδη (Ερευνητή του ΕΘ.Ι.Α.ΓΕ), από Γαιόραμα, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2001,
κυκλοφορεί στο internet αλλά το βρήκα και στο πολύ καλό blog της Καλλιόπης)


Η έλλειψη δασικού κτηματολογίου, τα κενά των νόμων, η απροθυμία των Αρχών για λήψη ριζικών μέτρων, οι συνεχείς νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων δημιούργησαν τους εμπρηστές, που εμπορεύονταν τη γη που δεν τους ανήκε. Η συνεχής υποβάθμιση της ζωής στην πόλη δημιούργησε την ανάγκη απόκτησης και μιας δεύτερης θερινής κατοικίας σε μια από τις απέραντες παραλιακές εκτάσεις της χώρας. Σύντομα χιλιάδες σπίτια άρχισαν να κτίζονται μέσα ή κοντά στα παραθαλάσσια δάση. Όσοι δεν κατάφεραν να αποκτήσουν τη δική τους πρώτη ή δεύτερη κατοικία μέσα στα πεύκα, περιορίστηκαν σε τακτικές εκδρομές στα δάση, όπου η χρήση της ψησταριάς ανέκαθεν αποτελούσε βασική έκφραση αναψυχής.

Οι νέοι μόνιμοι κάτοικοι και οι περιστασιακοί εκδρομείς είχαν κάθε λόγο να προστατέψουν το δάσος, αφού κάθε πυρκαγιά έθετε σε κίνδυνο την περιουσία, ακόμη και τη ζωή τους. Οι εμπρησμοί από δόλο μειώθηκαν, οι φωτιές όμως αυξήθηκαν. Αγνοώντας τις πραγματικές οικολογικές σχέσεις φωτιάς-μεσογειακού δάσους και, κυρίως, την ευκολία και τα αίτια που προκαλούν την έκρηξη μιας πυρκαγιάς, οι νεόκοποι λάτρεις των περιαστικών και παραθαλάσσιων δασών δεν ήξεραν ότι κυριολεκτικά "έπαιζαν με τη φωτιά". Το δάσος σήμερα, εκτός από τους εμπρηστές, αντιμετωπίζει και εκατομμύρια καύτρες που μεταφέρουν τα καλοκαιρνά μελτέμια από τις χιλιάδες καμινάδες των ψησταριών ή από το κάψιμο των ξερών χόρτων.

Όποιος κτίζει κοντά σε δάσος υποθηκεύει την ασφάλεια του σπιτιού του. Είναι εξίσου επικίνδυνο με το κτίσιμο σε χειμάρρους, σεισμογενή ρήγματα ή στην άμμο της παραλίας. Η φωτιά, ως φαινόμενο, θα εκδηλώνεται πάντα με την ίδια σφοδρότητα όσο κι αν ο άνθρωπος βελτιώσει τα μέσα δασοπυρόσβεσης που διαθέτει, είτε υπάρχουν εμπρηστές είτε όχι. Είναι βέβαιο ότι, εάν αυτή η σκληρή αλήθεια είχε ειπωθεί πριν από καιρό, πολλές νόμιμες ή παράνομες οικοπεδοποιήσεις δασικών εκτάσεων θα είχαν αποτραπεί.

Βλέπουμε καθημερινά πόσο εύκολα καίγονται τα "επώνυμα", υψηλής προστασίας περιαστικά δάση. Εκατομμύρια πολίτες και ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός απλώς παρακολουθούν το φαινόμενο, ανήμποροι να αντιδράσουν. Μπορούμε επομένως να συμπεράνουμε τι δυνατότητες προστασίας παρέχονται στα ανώνυμα δάση μας, τα μονίμως κακοδιαχειρισμένα και εγκαταλειμμένα, που ούτε δεξαμενές νερού διαθέτουν στην περιοχή τους ούτε κοντινή δύναμη πυρόσβεσης ούτε είναι στόχος προτεραιότητας για τα πυροσβεστικά αεροπλάνα και ελικόπτερα.

Και όμως, μέσα και γύρω από τα δάση αυτά δίνονται διαρκώς άδειες οικοδόμησης, χωρίς να απαιτείται αντιπυρική μελέτη, χωρίς να εξηγεί κανείς στους ανυποψίαστους πολίτες τους κινδύνους που διατρέχουν, όταν μάλιστα εμπλουτίζουν εξωτερικά τις οικίες τους με κάθε είδους ξύλινες κατασκευές για να τις δέσουν με το περιβάλλον.

Μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα αποτελεί η παγιωμένη άποψη ότι πίσω από κάθε φωτιά υπάρχει και μια οργανωμένη ομάδα εμπρηστών. Δυστυχώς, κανείς δεν αμφιβάλλει πια ότι, ακόμη και δίπλα στο σκουπιδότοπο, τη φωτιά την ανάβουν αποσταθεροποιητές ή οικοπεδοφάγοι, βοσκοί ή ψυχοπαθείς.

Η συνεχής αναφορά σε εμπρηστές ξεκίνησε, δικαιολογημένα, από τη δράση των καταπατητών της αττικής γης. Οι επιστημονικές καταγραφές του καθηγητή Νίκου Στάμου, όμως, δείχνουν ότι τη δεκαετία 1983-1992, από τις 13,196 πυρκαγιές, οι εξακριβωμένοι και οι πιθανοί εμπρησμοί ανέρχονταν σε 2,351 (18%). Ένα ποσοστό 75% των πυρκαγιών οφείλεται σε αμέλεια... Όμως, οι κρατικές υπηρεσίες, προσπαθώντας να δικαιολογήσουν την αναποτελεσματικότητα των αντιπυρικών μέτρων, καλλιέργησαν το μύθο ότι κάθε φωτιά οφείλεται σε εμπρησμό.

Το αποτέλεσμα ήταν να πιστέψουν όλοι ότι για να κάψεις ένα δάσος πρέπει να είσαι επιστήμονας-εμπρηστής, με αυξημένες γνώσεις στην τοπογραφία, τη σύνθεση της βλάστησης, την πρόβλεψη του καιρού και να διαθέτεις εμπρηστικούς μηχανισμούς τελευταίας τεχνολογίας. Αυτό φυσικά είχε τρομακτική επίδραση στην αύξηση των πυρκαγιών. Ο αποπροσανατολισμένος πολίτης είναι πεπεισμένος ότι, εφ΄όσον δεν έχει δόλο, δεν μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά. Έχουμε μετατραπεί σε μια εφησυχάζουσα κοινωνία που δεν προσέχει ούτε πού πετά ένα αναμμένο τσιγάρο.

Αξίζει να σημειώσω ένα περιστατικό προς μίμηση. Ένα ζευγάρι νέων, πάνω σε μια μοτοσικλέτα, στον περιφερειακό της Κατεχάκη είδε έναν οδηγό να πετά το τσιγάρο του έξω από το παράθυρο. Τον πλησίασαν και ευγενικά του είπαν πόσο εύκολα μπορεί η πράξη του να προκαλέσει πυρκαγιά. Ο οδηγός σταμάτησε και έσβησε το τσιγάρο του. Η αξιέπαινη αντίδραση όσων συμμετείχαν στο συμβάν αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα πως εμείς οι ίδιοι μπορούμε να βοηθήσουμε στην προστασία των δασών μας.

Η ιδέα των εμπρηστών πολλές φορές προκάλεσε την υστερική αντίδραση των διωκτικών Αρχών και τη σύλληψη οποιουδήποτε καταγγέλλεται ότι κυκλοφορεί ύποπτα στο δάσος. Κι όμως, μέσα στα ίδια δάση, οι ίδιοι οι καταγγέλλοντες καίνε τα ξερά χόρτα τους ή ανάβουν ψησταριές ενώ επικρατούν θερμοκρασίες πάνω από 35ο C και άνεμοι ισχυρότεροι από 7 μποφόρ, χωρίς κανείς να τους κάνει έστω μια παρατήρηση.

Στην πυρόπληκτη Ελλάδα, μεγάλο μέρος του προβλήματος θα έλυνε η σωστή πληροφόρηση. Η εκπαίδευση στο θέμα των δασικών πυρκαγιών θα δημιουργήσει πολίτες που θα γνωρίζουν και θα είναι σε θέση να ζουν με τις φωτιές, ανθρώπους που δεν θα τις προκαλούν αλλά και δεν θα τις φοβούνται.

Σε καλύτερα οργανωμένες χώρες εκπονούνται συνεχώς ολοκληρωμένα προγράμματα ενημέρωσης των πολιτών και εκπαίδευσης των μαθητών - κάτι που θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει και εδώ από τις πρώτες τάξεις του σχολείου -, εκδίδονται, καθημερινά, δελτία επικινδυνότητας για πρόκληση πυρκαγιάς, και πληροφορίες για τις ενέργειες που πρέπει να αποφεύγονται σε επικίνδυνες καιρικές συνθήκες. Στη χώρα μας, εκτός από ανούσια τηλεοπτικά σποτάκια που διαφημίζουν τον τρόπο εκπαίδευσης των πυροσβεστών ή πόσους υπολογιστές έχει το συντονιστικό κέντρο, τίποτε σημαντικό δεν γίνεται. Και δεν θα 'θελα να σχολιάσω ότι ενώ ολόκληρη η Ελλάδα καιγόταν, αυτά συνέχισαν να προβάλλονται.

Κανείς δεν πληροφορεί τους πολίτες τι πρέπει να κάνουν κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς. Ούτε πώς θα απεμπλακούν σε περίπτωση αποκλεισμού ούτε πώς θα διαφυλαχθούν οι περιουσίες ούτε πώς θα βοηθήσουν στο έργο της κατάσβεσης. Ο αυτοσχεδιασμός χαρακτηρίζει την αντιμετώπιση κάθε πυρκαγιάς. Γι' αυτό, ακόμη και στις μικρότερες πυρκαγιές επικρατεί συνήθως το χάος. Είναι ίσως φοβερό, αλλά ακόμη και επαγγελματίες πυροσβέστες ελάχιστα γνωρίζουν πώς πρέπει να πράξουν την ώρα της φωτιάς. Παρασύρονται από τρομοκρατημένους πολίτες και υποχωρούν σε ικεσίες ή απειλές, εγκαταλείποντάς τους οποιουδήποτε στοιχειώδεις σχεδιασμούς.

"Φωτιά στο δάσος!" Ποιος είναι ο καταλληλότερος φορέας να αναλάβει την προστασία του; Μέχρι και το 1997 την ευθύνη της δασοπυρόσβεσης είχε η Δασική Υπηρεσία, η οποία χρεώθηκε την αποτυχία της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών. Την επόμενη χρονιά, και με συνοπτικές διαδικασίες, η ευθύνη αυτή ανατέθηκε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία, στην οποία μεταφέρθηκε ολόκληρος ο εξοπλισμός και μεγάλος αριθμός υπαλλήλων.

Αντίθετα, ο προληπτικός σχεδιασμός παρέμεινε αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας. Κατά πόσο είναι σωστή αυτή η πολιτική απόφαση, μόνο ο χρόνος θα το δείξει. Ωστόσο, αιφνιδίασε πολλούς, καθώς είχε προηγηθεί ομόφωνο πόρισμα της Βουλής, η οποία, ύστερα από μακροχρόνια έρευνα και αφού ζήτησε τη γνώμη πολλών επιστημόνων, είχε καταλήξει σε συγκεκριμένες προτάσεις που εστιάζονταν στην οργάνωση ανεξάρτητου φορέα δασοπροστασίας.

Με τη μεταβίβαση της ευθύνης άρχισε μια νέα περίοδος στην ιστορία της δασοπυρόσβεσης. Νέοι άνθρωποι, νέες νοοτροπίες, νέες τεχνικές. Παράλληλα, παροπλίστηκαν δασικοί υπάλληλοι με εμπειρία δεκαετιών και μαζί με αυτούς ένα τεράστιο κατασβεστικό δυναμικό, οι υλοτόμοι, που τους ακολουθούσαν στο δάσος και ταχύτατα άνοιγαν αντιπυρικές ζώνες και στις πιο δύσβατες περιοχές.

Εάν συγκρίνουμε τις τεχνικές που εφαρμόζουμε σήμερα με αυτές των προηγούμενων χρόνων, πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα σε δύο σημεία. Το πρώτο είναι ότι και οι δύο φορείς αντιμετωπίζουν τις φωτιές στο χώρο που γνωρίζουν καλύτερα: οι δασικοί μέσα στο δάσος' οι πυροσβέστες έξω από αυτό, κοντά στους δρόμους και τα σπίτια.

Το δεύτερο, ότι και οι δύο φορείς χρησιμοποιούν τα μέσα που ξέρουν καλύτερα: οι δασικοί το τσεκούρι και το πριόνι, ανοίγοντας αντιπυρικές ζώνες' οι πυροσβέστες τη μάνικα και το νερό, χρησιμοποιώντας φυσικά ανοίγματα για να μπουν στο δάσος. Η διαφορά νοοτροπίας σχετίζεται και με την αποτελεσματικότητα της αεροπυρόσβεσης. Οι ρίψεις νερού απλώς καθυστερούν τη φωτιά. Απαιτείται η παρουσία επίγειων δυνάμεων που θα εκμεταλλευθούν την ανακοπή της ταχύτητας. Είναι αυτονόητο ότι καλύτερα αποτελέσματα θα δώσει ο μηχανισμός που κινείται μέσα στο δάσος.

Σε όλα αυτά υπάρχει μια πραγματικότητα που κανείς δεν μπορεί να αγνοεί, ειδικά όταν έχει την πολιτική ευθύνη προστασίας του δασικού πλούτου της χώρας. Όταν οι δασικοί έσβηναν τη φωτιά μέσα στα δάση, στόχευαν να την κρατήσουν μακριά από τους οικισμούς. Πολύ συχνά οι καύτρες ξεπερνούσαν όλα τα μέτρα και έφθαναν μέχρι τα σπίτια, όπου όμως έβρισκαν μια ξεκούραστη και με καλό ηθικό πυροσβεστική υπηρεσία που λειτουργώντας στο φυσικό της χώρο προστάτευε ζωές, κατοικίες και περιουσίες. Τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας φαίνονται στις καταγραφές των ζημιών από τις φωτιές. Μέχρι και το 1997 καίγονταν μόνο μεμονωμένα σπίτια κι αυτό σπάνια. Τα τρία τελευταία χρόνια κάηκαν ολόκληροι οικισμοί.

Θολώνει το νου η ενημέρωση που παρέχεται στους πολίτες κάθε φορά που μια δασική πυρκαγιά βρίσκεται σε εξέλιξη. Τα ΜΜΕ, με τη λειτουργική αρχή τους ότι η κακή είδηση πουλά περισσότερο, τροφοδοτούν το συναίσθημα με εικόνες καμένων δέντρων, ζώων, σπιτιών... Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα ρεπορτάζ είναι ότι δεν υπάρχει αύριο μετά τη φωτιά. Η λογική εγκαταλείπεται, το προγονικό ένστικτο αυτοσυντήρησης θεριεύει. Με μόνο δασοπυροσβεστικό όργανο την κλάρα, με σαγιονάρες και φανελάκια, οι άνθρωποι ρίχνονται ακόμη και στο μέτωπο της φωτιάς, περιοχή μέγιστου κινδύνου. Η απειλή από τις φλόγες και τις ρίψεις νερού των αεροπλάνων αγνοείται στην προσπάθεια να σωθεί έστω και ένα δέντρο.

Ακόμη και οργανωμένες ομάδες εθελοντών δασοπυροσβεστών στερούνται και το βασικό εξοπλισμό, που θα τους προσφέρει στοιχειώδη ασφάλεια. Χωρίς οργανωμένους χώρους υποδοχής, χωρίς ένταξη των εθελοντών σε ομάδες, χωρίς τη συνοδεία ομαδάρχη, χωρίς ασύρματο και φαρμακείο, ζητείται η εμπλοκή των πολιτών στην προσπάθεια κατάσβεσης. Έχουν χαθεί άνθρωποι μέσα στις φλόγες και αυτό έγινε αντιληπτό μόνο όταν ανησύχησαν οι οικείοι τους. Το κράτος οφείλει είτε να οργανώσει με καλύτερο συντονισμό την εθελοντική προσφορά στη δασοπυρόσβεση είτε να την απαγορέψει. Θα πρέπει να θεωρηθεί ποινικό αδίκημα η έκκληση για βοήθεια σε άτομα που εκτίθενται σε πραγματικό κίνδυνο δίχως την παραμικρή πρόβλεψη για την ασφάλειά τους.

Οι φωτιές έκαιγαν ακόμη στο Σέιχ-Σου της Θεσσαλονίκης, όταν ανακοινώθηκαν από τα παράθυρα των τηλεοπτικών σταθμών τα μέτρα αποκατάστασης της βλάστησης. Αναγγέλθηκαν αλλαγές στον τύπο της βλάστησης, κυρίως η αντικατάσταση της εύφλευκτης πεύκης από δύσφλεκτα πλατύφυλλα φυλλοβόλα δέντρα, η άμεση αποψίλωση και αναδάσωση κ.α. Οι προτάσεις αυτές υλοποιήθηκαν, χωρίς πρόγραμμα, χωρίς σχέδιο. Η ζημιά που έκανε η φωτιά ωχριά μπροστά στη μη αναστρέψιμη καταστροφή που ήδη έγινε στο οικοσύστημα.

Η παραπληροφόρηση διέπει και τις μεταπυρικές πρωτοβουλίες. Ο ακροατής, που δεν έχει καμιά επιστημονική γνώση για τη λειτουργία των οικοσυστημάτων, βομβαρδίζεται από τηλεοπτικές συζητήσεις για τις επιπτώσεις της φωτιάς στο περιβάλλον και στην υγεία όλων μας, όπου περισσεύει η καταστροφολογία. Νιώθει ότι η ζωή του θα τελειώσει μέσα σε πλημμύρες εξαιτίας των δασών που κάηκαν. Είναι φοβαρό για τα παιδιά-ακροατές από τη μία να τους ζητάμε να μορφωθούν περισσότερο για να ζήσουν καλύτερα στο μέλλον, και από την άλλη να ακούν ότι στο χώρο που ζουν δεν υπάρχει αυτό το μέλλον.

Παγιδευμένοι σ' αυτό το κλίμα, οι πολίτες ζητούν την άμεση λήψη μέτρων, ασκώντας ισχυρή πίεση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, που στη συνέχεια μεταφέρεται στην κυβέρνηση' η τελευταία, αντί να λειτουργήσει ως βαλβίδα εκτόνωσης της κατάστασης, μεταφέρει με τη σειρά της την πίεση στις Δασικές Υπηρεσίες. Οι εντολές αποκατάστασης των καμένων εκτάσεων έχουν μόνο ποσοτικές παραμέτρους. Ποτέ ποιοτικές. Κανέναν δεν ενδιαφέρει τι φυτεύεται, αρκεί οι φυτεύσεις να καλύπτουν μεγάλη έκταση.

Στο πληγωμένο από τη φωτιά οικοσύστημα καλούνται τα σχολεία, οι φορείς, οι σύλλογοι, οι πολίτες γενικά, να συμμετάσχουν σε άχρηστες και πολλές φορές επιζήμιες αναδασώσεις. Αγνοείται απ' όλους ότι η φύση έχει προστατέψει και έχει φυλάξει πλούσιο αναγεννητικό υλικό, που είναι έτοιμο να ξαναδημιουργήσει το δάσος. Βαριά μηχανήματα, προκειμένου να ανοίξουν χώρους φύτευσης, ξηλώνουν τους θάμνους, που θα παραβλάσταιναν σύντομα και θα προστάτευαν άμεσα το έδαφος. Οι σπόροι των πεύκων σκεπάζονται με το χώμα του οργώματος ή συνθλίβονται από τις ρόδες των οχημάτων.

Στη θέση των ντόπιων, άριστα προσαρμοσμένων, φυτών τοποθετείται ό,τι διαθέσιμο έχουν τα κρατικά φυτώρια, όπως αγγελικές, πικροδάφνες, πυράκανθοι, που προορίζονται για τα πάρκα ή τις αυλές των σπιτιών και είναι τελείως ακατάλληλα για δασικά οικοσυστήματα. Ο φόβος των πλημμυρών οδηγεί στην υπερβολή των αντιπλημμυρικών έργων. Υπερεκτιμώντας την προστασία που προσφέρουν τα δάση από τις πλημμύρες, φορείς όπως η Δασική Υπηρεσία και οι Οργανισμοί Αποχέτευσης κατασκευάζουν φράγματα λίγα μόλις μέτρα μακρύτερα το ένα από το άλλο. Ωστόσο, τα φράγματα οικολογικά κάνουν το μικρότερο κακό. Μεγαλύτερο προκαλούν τα αντιδιαβρωτικά έργα.

Για την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση σε περίπτωση ισχυρής βροχής τοποθετούνται τα τελευταία χρόνια χιλιάδες μέτρα ξηρών κλαδιών, που προέρχονται από τα καμένα δέντρα, ή και ολόκληρων κορμών. Τα κλαδοπλέγματα και τα κορμοδέματα, όπως ονομάζονται, τοποθετούνται σε γραμμές, κατά μήκος των χωροσταθμικών καμπυλών, σε απόσταση 10 μέτρων περίπου η μία γραμμή από την άλλη. Οι εμπνευστές τους θεώρησαν ότι, όταν η αναγέννηση του οικοσυστήματος αρχίσει από μόνη της να προστατεύει το έδαφος, τα κλαδοπλέγματα, ως οργανική ύλη, θα έχουν αποσυντεθεί. Δεν υπολόγισαν, όμως, ότι οι σαπροφυτικοί μύκητες δυσκολεύονται να αναπτυχθούν στις ιδιαίτερα θερμές και ξηρές μεσογειακές κλιματικές συνθήκες.

Όταν υπάρχουν κλαδοπλέγματα που τρία χρόνια μετά την τοποθέτησή τους δεν έχουν ακόμη χάσει της ξηρές βελόνες τους, πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να διαλυθεί ένα κλαδί πάχους 2 έως 3 εκατοστών; Έτσι, τοποθετούνται στα δάση μας χιλιάδες μέτρα ξηρής, ιδιαίτερα εύφλευκτης ύλης σε διάταξη καύσης. Το 1998 μεγάλο μέρος της Πεντέλης ξανακάηκε μέσα σε τρία χρόνια, καθώς η φωτιά εκμεταλλεύτηκε αυτές τις κατασκευές για την εξάπλωσή της. Σε 17,000 στρέμματα διπλοκαμένου δάσους η υποβάθμιση του οικοσυστήματος είναι μη αναστρέψιμη. Πραγματική καταστροφή.

Πρέπει, τέλος, να αναφερθούν και οι πρωτόγνωρες για την Ελλάδα φωτιές που κατάκαψαν μεγάλα τμήματα της Πίνδου και του Μαίναλου. Δυστυχώς, η επιστημονική καταγραφή δεν έχει ακόμη μελετήσει αυτές τις πυρκαγιές, γιατί είναι σπανιότατες. Ελπίζουμε και πιστεύουμε ότι και στην περίπτωση αυτή, η φύση θα κάνει τη δουλειά της με τον τρόπο που αυτή γνωρίζει. Όπως έκανε πάντα.

"Ας δούμε την πραγματικότητα κατάματα, χωρίς στρουθοκαμηλισμούς, και ας μεταφέρουμε τις γνώσεις που αποκτούμε έξω από αυτή την αίθουσα. Υπάρχουν εκατομμύρια αυτιά που είναι πρόθυμα να μας ακούσουν". Ο άνθρωπος που μιλά με τόση θέρμη στην ημερίδα στη Θεσσαλονίκη ξέρει καλά τι λέει. Ο Γιώργος Ευτυχίδης, συντονιστής στο δίκτυο ΠΥΡ-ΣΟΣ -στο οποίο συμμετέχουν οι σημαντικότεροι Έλληνες επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα των δασικών πυρκαγιών- είναι άριστος γνώστης του φαινομένου.

Ο κόσμος σήμερα είναι ευαισθητοποιημένος περισσότερο από κάθε άλλη εποχή για τα δάση μας. Πρέπει να εκμεταλλευτούμε αυτό το ενδιαφέρον ώστε να τον ενημερώσουμε. Η φωτιά είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διατήρηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων και αποτελεί επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Αυτοί που διατυπώνουν δημόσιο λόγο πρέπει να εκπαιδεύσουν τους πολίτες να ζουν με τις φωτιές, εκφραζόμενοι με περισσή ευαισθησία και κυρίως γνώση. Δεν γίνονται καλύτεροι οι τρομοκρατημένοι πολίτες.

Χρειάζεται επίσης γενναιότητα. Είναι δύσκολο να λες δημόσια ότι πρέπει να μειωθούν οι αναδασώσεις, ότι ο εμπλουτισμός με φυλλοβόλα είναι μια εγκληματική οικολογικά ενέργεια, ότι με τα κλαδοπλέγματα είναι σαν να τοποθετείς μπαρούτι στο δάσος που αναγεννιέται, ότι η Πολιτεία πρέπει να σταματήσει τη δαπάνη δισεκατομμυρίων για άχρηστες παρεμβάσεις, δίνοντας οικονομικό κίνητρο σε όσους επωφελούνται ώστε να προκαλέσουν νέες πυρκαγιές.

Τα ελληνικά δάση επιβίωσαν σε μια περιοχή όπου αναπτύχθηκε ένας υψηλού βαθμού πολιτισμός, ο οποίος βασίστηκε πολύ στην ξυλεία. Οι Έλληνες μεγαλούργησαν σαν θαλασσοκράτορες χρησιμοποιώντας ξύλινα πλοία. Το ξύλο βοήθησε να κτιστεί η Ακρόπολη και τ' άλλα θαυμαστά μνημεία. Τα δάση επιβίωσαν από δεκάδες πολεμικές επιχειρήσεις με εισβολείς και εμφύλιους πολέμους. Άντεξαν και προστάτεψαν τον κατατρεγμένο λαό κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Κι όμως, αυτά τα δάση κινδυνεύουν στις μέρες μας με αφανισμό, από το ζήλο και την αγάπη που τους δείχνει η σημερινή ευημερούσα κοινωνία μας.



28 July 2007

29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας (IV)




του καθηγητή Δρ. Αντώνη Καμμά

«Το επίσημο Βυζαντινό Κράτος ουδέποτε συνθηκολόγησε. Πολέμησε μέχρι την τελευταία στιγμή. Αν υπήρξε, και είναι πολύ πιθανόν ότι υπήρξε, προδοσία, αυτή έγινε από τον Λουκά Νοταρά και τους ανθενωτικούς για να σώσουν τα αξιώματα, τις περιουσίες και τις ζωές τους»

(συνέχεια από προηγούμενο)


Ο Γ. Κορδάτος έχει βέβαια διαφορετική γνώμη («Μα δεν είναι μόνο ο Νοταράς, που δεν έπαθε τίποτε. Και πολλοί άλλοι ευγενείς έμειναν απείραχτοι»). Πουθενά όμως, στο ογκώδες έργο του δεν ονοματίζει αυτούς τους ευγενείς και, γενικά, δεν τεκμηριώνει αυτή του την άποψη.

Αν λοιπόν υπήρξε, (και φαίνεται ότι μάλλον υπήρξε), κάποια συμφωνία με τον σουλτάνο, αυτή δεν μπορούσε να είχε γίνει από άλλο εκτός από το Νοταρά και, κατά συνέπεια, η σημασία της πάνω στο μεγάλο ιστορικό ερώτημα του αν η Πόλη πάρθηκε με το σπαθί ή την συνθηκολόγηση, είναι εντελώς σχετική.

Και αυτό γιατί η εξουσία, μέσα στα τείχη της Πόλης, ουδέποτε πέρασε στον Νοταρά και τους ανθενωτικούς. Ίσως μάλιστα η συμφωνία αυτή, που σκίαζε κάπως την εικόνα του ΠΟΡΘΗΤΗ, να ήταν αυτό ακριβώς που οδήγησε τον Μωάμεθ στην απόφαση, λίγες μέρες αργότερα να εκτελέσει αυτόν που προόριζε για Διοικητή της Πόλης («Τον δε γε Νοταράν και της πόλεως επιστάτην εσκόπει καταστήσαι και του ξυνοικισμού ταύτης κύριον» ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ).

Λίγους μήνες αργότερα ο Μωάμεθ ζήτησε και βρήκε τελικά τον Γεννάδιο Σχολάριο κοντά στην Ανδριανούπολη, φιλοξενούμενο και όχι αιχμάλωτο, όπως τον θέλει ο Καρολίδης («...φυλαττόμενον, εν πολλή δε θεραπεία τυγχάνοντα...» ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ) σε κάποιον Τούρκο άρχοντα.

Κάνοντας τον Γεννάδιο Πατριάρχη (την άνοιξη του 1454) και δίδοντάς του μεγάλα Προνόμια, ο Μωάμεθ δημιουργούσε όλες τις προϋποθέσεις να εδραιωθεί η κυριαρχία του στο Βυζάντιο απέναντι σε κάθε αντίθετη προτροπή ή ενέργεια των Λατίνων. Στα τριάντα επτά χρόνια που βασίλευσε ακόμα, μετά την Άλωση, σταθεροποίησε την Αυτοκρατορία του προσαρτώντας σ’ αυτήν την Αλβανία, την Τραπεζούντα, την Εύβοια και μεγάλο μέρος της κυρίως Ελλάδας.



Στις αρχές του 20ου αιώνα το θέμα της πιθανής συνθήκης ανάμεσα στους ανθενωτικούς και τον Σουλτάνο επανήλθε στο προσκήνιο μετά από μελέτες και έρευνες του Ι. Χότζη. Βαθύς μελετητής της Ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Ι. Χότζης κατέληξε στο συμπέρασμα, μελετώντας άγνωστες σε μας πηγές από τα αρχεία του Οθωμανικού Κράτους, ότι μέρος της Πόλης παραδόθηκε δια «συμβάσεως μεταξύ αρχηγών τινών του πολιορκητικού στρατού και της εν Κωνσταντινουπόλει θρησκευτικής μερίδος των ανθενωτικών, των αποκηρυσσόντων δηλονότι την εν Φλωρεντία γενομένην τω 1439 ένωσιν των Εκκλησιών, ων κυριώτατος αρχηγός ήτο ο Γεννάδιος Σχολάριος».

Γραπτά κείμενα του Ι. Χότζη ουδέποτε υπήρξαν. Όλα όσα επίστευε έφθασαν σε μας μόνο από τις προσωπικές επαφές του με τον Π. Καρολίδη και τον καθηγητή Π. Βιζουκίδη. Ίσως το δημόσιο αξίωμα που κατείχε (ήταν σύμβουλος Επικρατείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) να τον εμπόδιζε να κάνει οποιαδήποτε επίσημη ανακοίνωση πάνω σε τέτοια θέματα.

Έτσι μαθαίνουμε, έμμεσα, ότι ο Ι. Χότζης πίστευε ακράδαντα ότι η Πόλη δεν αλώθηκε από τους Τούρκους, όπως μας περιγράφουν οι σύγχρονοι της Άλωσης συγγραφείς, αλλά παραδόθηκε από τους ανθενωτικούς.

Σ’ αυτή ακριβώς την παράδοση εντάσσεται, κατά τον Ι. Χότζη το άνοιγμα της Κερκόπορτας, το σημάδεμα των σπιτιών των ανθενωτικών από τους ενοίκους των για ν’ αναγνωρισθούν από τους Τούρκους και να μη συλληφθούν και, τέλος, ο διωγμός και οι σφαγές των μισών περίπου κατοίκων της Πόλης.

Αυτό ακριβώς εξηγεί και την τόσο διαδεδομένη άποψη ότι η μισή Πόλη πάρθηκε με το σπαθί και η μισή με συνθηκολόγηση. Η έννοια του μισού δεν είναι, δεν μπορεί να είναι τοπογραφική αλλά διευκρινίζει την μη καθολική (μερική) αντίσταση στον εισβολέα.

Ο Γ. Κορδάτος, αξιολογώντας περισσότερο από τις άλλες πηγές τον Μολδοβλάχο Δημήτρη Καντεμίρ διαφωνεί και με τον Ι. Χότζη ως προς την συμμετοχή ή όχι του Παλαιολόγου σ’ αυτή την συνθηκολόγηση: «Απέναντι από κάθε Νοταρά υπήρξαν πάντα πολύ περισσότεροι Παλαιολόγοι»

Έτσι καταλήγουμε σήμερα να μην έχουμε παρά μόνο τον Καντεμίρ (μια που η διήγηση του Ε. Τσελεμπή φαίνεται καθαρό μυθιστόρημα όσον αφορά την συνθήκη φιλίας του Παλαιολόγου με τον Μωάμεθ) που να υποστηρίζει ότι υπάρχει συνυπευθυνότητα του Βυζαντινού Βασιλιά.

Κατ’ αυτό τον τρόπο η άποψη του Κορδάτου έρχεται σε άμεση αντίθεση όχι μόνο με τις παλιές γραφές (Φραντζής, Δούκας, Κριτόβουλος, Λεονάρδος, Χαλκοκονδύλης) αλλά και με την γνώμη του Ι. Χότζη όπως μας την μετάφεραν ο Καρολίδης και ο Βιζουκίδης.

Το επίσημο Βυζαντινό Κράτος ουδέποτε συνθηκολόγησε. Πολέμησε μέχρι την τελευταία στιγμή. Αν υπήρξε, και είναι πολύ πιθανόν ότι υπήρξε, προδοσία αυτή έγινε από τον Λουκά Νοταρά και τους ανθενωτικούς για να σώσουν τα αξιώματα, τις περιουσίες και τις ζωές τους.

Αυτά δεν είναι αυθαίρετα συμπεράσματα, ούτε εξάρσεις νοσηρού σωβινισμού. Είναι η αλήθεια, όπως τουλάχιστον βγαίνει από τις μέχρι σήμερα γνωστές πηγές του χρονικού της Άλωσης.

Αν ποτέ έλθουν στο φως άλλες, άγνωστες σήμερα, πηγές θα μελετηθούν και θα μπουν κάτω από το πρίσμα της πιο αυστηρής, αλλά και δίκαιης, κριτικής. Μέχρι όμως την εποχή εκείνη ο σεβασμός στην Ιστορία μας απαιτεί την αποφυγή κάθε αυθαίρετης κρίσης και παρερμηνείας των ιστορικών δεδομένων.

Η Ιστορία εξάλλου αυτού του τόπου έχει τόσες πολλές και αληθινά ένδοξες σελίδες που ποτέ δεν χρειάζεται να καταφεύγει στο ψέμα και την ανακρίβεια για να δημιουργήσει αμφίβολες δόξες: Απέναντι από κάθε Νοταρά υπήρξαν πάντα πολύ περισσότεροι Παλαιολόγοι.

Βιβλιογραφικές πηγές:
1. Runciman, S: Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Εκδόσεις ΜΠΕΡΓΑΔΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1979.
2. Κορδάτος, Γ: Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου. Εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1974.
3. Vasiliev: Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εκδόσεις ΜΠΕΡΓΑΔΗΣ, ΑΘΗΝΑ.
4. Παπαρρηγόπουλος, Κ: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδόσεις Δημ. Οργ. Λαμπράκη, ΑΘΗΝΑ, 2006.
5. Walter, G: La ruine de Byzance. Ed: ALBIN MICHEL, PARIS, 1958.
6. Κορδάτος, Γ: Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ, ΑΘΗΝΑ, 1975.
7. Καρολίδης, Π: Ιστορία της Ελλάδος από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι της βασιλείας Γεωργίου του Α΄. ΑΘΗΝΑ, 1925.
8. Βιζουκίδης, Π: Τα προνόμια του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Περιοδικό ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ, 1909.
9. ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Εκδόσεις: 20ος ΑΙΩΝΑΣ.
10. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. Εκδόσεις ΔΟΜΗ, ΑΘΗΝΑ, 2006.
11. ΣΑΘΑ: Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη - Το χρονικό του Ιέρακος.

27 July 2007

Μύθοι και αλήθειες για τις φωτιές στα δάση III

(συνέχεια από προηγούμενο)

ΦΩΤΙΕΣ, Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΑΣΩΝ

(του Παύλου Κωνσταντινίδη, Ερευνητή του ΕΘ.Ι.Α.ΓΕ, από Γαιόραμα, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2001)

Αύγουστος του 1989. Μόλις είχα επιστρέψει από την εθελοντική συμμετοχή μου στην κατάσβεση μιας πυρκαγιάς που έκαψε σχεδόν όλο το βόρειο τμήμα της Σιθωνίας στη Χαλκιδική.

Στην τηλεόραση οι φωτιές είχαν και πάλι τη θερινή τιμητική τους. Η ρουτίνα των ειδήσεων και η φοβερή κούραση με είχαν σχεδόν αποκοιμίσει, όταν συνέβη ένα γεγονός καθοριστικό για τη μετέπειτα επιστημονική μου διαδρομή. Ο Τέρενς Κουΐκ -όταν ήταν στον ΑΝΤ1- είχε καλέσει τον καθηγητή και δάσκαλό μου Σπύρο Ντάφη για να συζητήσουν το θέμα των πυρκαγιών. Ένας από τους διαπρεπέστερους καθηγητές της Δασολογίας και γνώστης της οικολογίας των ελληνικών οικοσυστημάτων, ο Σπύρος Ντάφης, εξηγούσε, με τη συνηθισμένη ηρεμία του, τα αίτια των πυρκαγιών, όταν ο δημοσιογράφος τον ρώτησε: "Και μετά τις πυρκαγιές, κ. καθηγητά, τι πρέπει να κάνουμε;" "Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να μην κάνουμε τίποτε, απλώς να προστατέψουμε το δάσος από τη βοσκή και τους καταπατητές", απάντησε, ήρεμα πάντα, ο καθηγητής.

Ο Τέρενς Κουΐκ σχεδόν έπεσε από το κάθισμά του, τόση ήταν η έκπληξή του. Γαλουχημένος, όπως όλοι μας, με το μύθο της αναγκαιότητας των μεταπυρικών αναδασώσεων δεν ήθελε να πιστέψει τα λόγια του καλεσμένου του. "Μα είναι δυνατό, κ. καθηγητά, να το λέτε εσείς αυτό!!! Ένας ειδικός! Ένας καθηγητής πανεπιστημίου! Είναι δυνατό να μην αναδασώσουμε τις καμένες εκτάσεις; Πώς μπορείτε να λέτε τέτοια πράγματα; Υπάρχει επιστημονική εμπειρία... υπάρχει έρευνα..."

Ο καθηγητής μου ένιωσε, είμαι βέβαιος, ακριβώς ό,τι κι εγώ πολλές φορές τα κατοπινά χρόνια: Ορισμένες αλήθειες πρέπει να λέγονται με προσοχή, ο κίνδυνος να εκτεθείς είναι μεγάλος εάν αυτό που λες δεν γίνεται απόλυτα κατανοητό.

"Στην Ελλάδα κανείς δεν μελέτησε τι συμβαίνει έπειτα από μια πυρκαγιά", απολογήθηκε ο Σπύρος Ντάφης, "Εύχομαι αυτό να γίνει σύντομα..."

Έτσι βρέθηκα να μελετώ την οικολογία των δασικών πυρκαγιών. Η εξειδίκευσή μου στη φυτοκοινωνιολογία, δηλαδή στη μελέτη των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσουν τα φυτά τόσο μεταξύ τους όσο και σε σχέση με το περιβάλλον τους, αποτέλεσε τη βάση για μια βαθύτερη κατανόηση της σχέσης των φυτών με το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών.

Θερμά, ξηρά καλοκαίρια και μέτρια βροχεροί, ήπιοι χειμώνες χαρακτηρίζουν το μεσογειακό κλίμα. Απαντά στη Μεσογειακή λεκάνη, στην Καλιφόρνια, στη Χιλή, στο νοτιοδυτικό άκρο της Αφρικής και της Αυστραλίας, μεταξύ του 30ού και του 40ού παραλλήλου του βόρειου και νότιου ημισφαιρίου. Στις περιοχές αυτές η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία είναι ίση με την ανακλώμενη. Τα ψυχρά ρεύματα των δύο ημισφαιρίων διασχίζουν τις θάλασσες που τις βρέχουν. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι, αν εκλείψουν τα ρεύματα αυτά, το μεσογειακό κλίμα θα εξαφανιστεί.

Σ' αυτές τις τόσο απομακρυσμένες μεταξύ τους περιοχές, που δεν είχαν καμία χλωριδική επαφή, αναπτύσσεται ένας πανομοιότυπος τύπος βλάστησης, γνωστός ως "αείφυλλη σκληρόφυλλη βλάστηση". Η ομοιότητα δεν είναι τυχαία. Τα φυτά που συνθέτουν τη βλάστηση στις περιοχές με μεσογειακό κλίμα πρέπει να επιβιώσουν στη μακριά άνομβρη θερινή περίοδο. Σιγά σιγά, άριχσε να σχηματίζεται στο μυαλό μου το εκπληκτικό παζλ της μεσογειακής βλάστησης: Λεπτές ισορροπίες εκατομμυρίων χρόνων, ασύλληπτες λογικές επιβίωσης, προσαρμογές στις αντιξοότητες. Μια ισχυρή θέληση για ζωή από όντα που δεν διαθέτουν εγκέφαλο, δεν περπατούν ούτε αισθάνονται όπως τα ζώα και ο άνθρωπος.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την αειφυλλία. Αν τα είδη που συνθέτουν τις μεσογειακές φυτοκοινωνίες ήταν φυλλοβόλα, θα χρειάζονταν κάθε άνοιξη έως και 5πλάσια ποσότητα νερού για την παραγωγή νέων φύλλων. Ως αείφυλλα, εξοικονομούν τεράστιες ποσότητες νερού, που το χρησιμοποιούν τους θερινούς μήνες.

Άλλη προσαρμογή είναι η σκληροφυλλία. Για να μειώσουν την απώλεια νερού από τους επιδερμικούς πόρους (εφυμενική διαπνοή), τα φυτά συγκεντρώνουν κάτω από την επιδερμίδα των φύλλων τους αδιάβροχες κηρώδεις ουσίες που τους προσδίδουν χαρακτηριστική σκληρότητα. Έτσι παγιδεύουν το νερό, που αλλιώς θα εξατμιζόταν κατά τη διάρκεια των υψηλών θερινών θερμοκρασιών.

Η διαπνοή είναι μια απαραίτητη φυσιολογική δραστηριότητα των φυτών που συμμετέχει στη μεταφορά νερού και διαλυμένων ανόργανων στοιχείων από τις ρίζες προς τα φύλλα. Προκειμένου να μην εξαντληθεί το εδαφικό νερό στη διάρκεια του καλοκαιριού, τα μεσογειακά φυτά κλείνουν τα στόματα των φύλλων - από τα οποία διαχέεται η υγρασία στο περιβάλλον - κατά τις θερμές ώρες. Μεταπίπτουν δηλαδή σε θερινή νάρκη, μειώνοντας στο ελάχιστο τη βιολογική τους δραστηριότητα.

Μια φυτοκοινωνία αναπτύσσεται σε ανοιχτούς χώρους. Εκατομμύρια σπόροι διάφορων ετήσιων φυτών μεταφέρονται με τον άνεμο. Παπαρούνες, μαργαρίτες, αγριοφράουλες κάνουν το μοναδικό ταξίδι της ζωής τους με τη μορφή των σπόρων, πριν ριζώσουν κάπου. Αν φύτρωναν όλοι, κάθε φυτό θα απαιτούσε μέρος του ελάχιστου εδαφικού νερού για να αναπτύξει τη βιομάζα του. Αντιμέτωπες με αυτό τον κίνδυνο, οι μεσογειακές φυτοκοινωνίες ανέπτυξαν δύο αμυντικούς μηχανισμούς. Ο πρώτος είναι η μεγάλη πυκνότητα των θάμνων, που, κυριολεκτικά, κρύβουν τον ήλιο από το έδαφος και δεν επιτρέπουν στους νέους σπόρους να φυτρώσουν. Ο δεύτερος, μια εκπληκτική προσαρμογή, η αλληλοπάθεια. Ορισμένοι μεσογειακοί θάμνοι τροφοδοτούν το έδαφος με ουσίες που εμποδίζουν την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των ετήσιων φυτών. Γι' αυτό δεν υπάρχουν στα μεσογειακά οικοσυστήματα τα συνήθη ετήσια φυτά άλλων δασικών τύπων.

Η πυκνότητα των θάμνων και η αλληλοπάθεια, όμως, επιδρούν και στους σπόρους των ίδιων των μεσογειακών θάμνων και πεύκων' ενώ οι θάμνοι πολλαπλασιάζονται με πρεμνοβλάστηση και ριζοβλάστηση, τα πεύκα δεν διαθέτουν τέτοια ικανότητα. Κάτω από αυτές τις ασφυκτικές συνθήκες, οι σπόροι τους που πέφτουν στο έδαφος δεν επιβιώνουν. Τα μεσογειακά πεύκα αδυνατούν να ανανεωθούν, εκτός και εάν υπάρξει προσωρινή απελευθέρωση του εδάφους από τον ανταγωνισμό των πυκνών θάμνων και την αλληλοπάθεια που προκαλούν. Η φύση δεν διαθέτει ούτε πριόνια ούτε τσεκούρια. Την ευκαιρία αυτή θα τους προσέφερε μόνο μια πυρκαγιά.

Μπορεί η φύση να μετατρέψει το θάνατο σε ζωή, την καταστροφή σε δημιουργία; Μπορεί ο Φοίνικας να μην ήταν μύθος; Τα δέντρα δεν έχουν πόδια για να τρέξουν, ούτε φτερά για να πετάξουν, δεν ανοίγουν φωλιές στο έδαφος για να προφυλαχθούν. Πώς θα εκμεταλλεύονταν το γυμνό έδαφος που δημιουργούσε η φωτιά, αφού θα ήταν και τα ίδια θύματά της; Καθώς οι έρευνές μας προχωρούσαν και συνδυάζονταν με τα αποτελέσματα των άλλων συναδέλφων μας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ξετυλιγόταν το κουβάρι των νέων μας γνώσεων πάνω στην απίστευτη δυναμική αντίδραση της φύσης.

Οι θερινές καταιγίδες με αστραπές και κεραυνούς είναι συχνές στα μεσογειακά κλίματα. Η πιθανότητα πρόκλησης πυρκαγιάς στην κατάξερη βλάστηση είναι μεγάλη. Ο καθηγητής των Δασικών Πυρκαγιών Δημήτρης Καϊλίδης υπολόγισε ότι, χωρίς τον άνθρωπο, κάθε πευκοδάσος καιγόταν τουλάχιστον μία φορά κάθε 100 με 150 χρόνια από κεραυνό. Με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής τα σκληρόφυλλα αείφυλλα φυτά ανέπτυξαν και άλλες προσαρμογές, δημιουργώντας μια ιδιόμορφη βλάστηση εξαιρετικής αντοχής στις πυρκαγιές: την πυρόφυτη βλάστηση.

Υπάρχουν δυο βασικές μορφές πυρόφυτων. Τα παθητικά πυρόφυτα ανέπτυξαν ιδιαίτερη αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες αλλά και στις ίδιες τις φλόγες, ως αποτέλεσμα ποικίλων μηχανικών και χημικών διεργασιών. Ορισμένα είδη αντέχουν τις υψηλές θερμοκρασίες χάρη στον παχύ φλοιό τους (φελλοφόρος δρυς), άλλα αναφλέγονται δύσκολα γιατί έχουν πολύ σκληρό ξύλο (ίταμος και κάποιες δρύες) ή υψηλή περιεκτικότητα μεταλλικών στοιχείων στο ξύλο τους (αλμυρίκι). Η κουκουναριά ρίχνει τα χαμηλά κλαδιά της, δημιουργώντας ομβρελοειδή κόμη πολλά μέτρα πάνω από το έδαφος, όπου καμιά φλόγα δεν τη φθάνει. Μερικές πτέριδες και άλλα φυτά προφυλάσσουν τα αναπαραγωγικά τους όργανα κάτω από το έδαφος.

Αντίθετα, τα ενεργητικά πυρόφυτα συνήθως καίγονται εύκολα, αλλά η βλαστητική ανάπτυξή τους ευνοείται από την πυρκαγιά. Το πουρνάρι παράγει μετά τη φωτιά παραβλαστήματα και ριζοβλαστήματα από τη βάση του κορμού και τις ρίζες αντίστοιχα. Η κουμαριά, τα ρείκια, οι άρκευθοι, το φυλίκι, ο σχίνος και άλλα δημιουργούν ριζώματα που μοιάζουν με ρόζο και βρίσκονται σε αδράνεια επί πολλά χρόνια. Μετά τη φωτιά, τα ριζώματα ξυπνούν από το λήθαργό τους και δίνουν μέσα σε λίγες ημέρες τα πρώτα βλαστάρια με τη μορφή παραβλαστημάτων. Η ταχύτητα αύξησης των παραβλαστημάτων και των ριζοβλαστημάτων είναι πολύ μεγάλη. Στο τέλος της επόμενης από την πυρκαγιά βλαστητικής περιόδου φθάνουν σε ύψος μέχρι και 60% του μητρικού φυτού.

Πάνσοφη η φύση, δεν αφήνει τίποτε στην τύχη. Η σουσούρα, ένα είδος ρεικιού που βρίσκεται στα πιο φτωχά και ξηρά εδάφη της χώρας μας και ενοχοποιείται για το φαινόμενο της αλληλοπάθειας, παραμένει βιολογικά ανενεργή δύο-τρία χρόνια μετά τη φωτιά, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στα νεαρά φυτά της πεύκης να ριζώσουν και να αναπτυχθούν.

Τέλος, υπάρχει και η υποομάδα των ενεργητικών πυρόφυτων με διασπορά σπόρων που διεγείρονται από τη φωτιά. Σ' αυτήν ανήκουν τα θερμόβια πεύκα, ιδίως η χαλέπιος, που μαζί με την τραχεία και την κουκουναριά σχηματίζουν τα μεσογειακά πευκοδάση μας. Βρισκόμαστε μπροστά σε νέα μεγαλειώδη επίδειξη της δυνατότητας προσαρμογής που διαθέτει το φυτικό βασίλειο. Σε όλα σχεδόν τα φυτά, οι ώριμοι καρποί πέφτουν στο έδαφος' στα θερμόβια πεύκα, όμως, το 30% των ώριμων κώνων παραμένει κλειστό στο δέντρο από 5 ως και 10 χρόνια. Αν ξεσπάσει πυρκαγιά, διεγείρονται ειδικοί μηχανισμοί και τα κουκουνάρια ανοίγουν, διασκορπίζοντας μερικές χιλιάδες σπόρους σε έκταση 4 στρεμμάτων γύρω από κάθε δέντρο. Καθώς τα δέντρα βρίσκονται σε αποστάσεις μικρότερες από 10 μέτρα μεταξύ τους, φαντάζεστε την πυκνότητα των νέων φυτών...

Από την πρώτη στιγμή που ένα νέο μεσογειακό δάσος αρχίζει τη μεταπυρική διαδικασία φυσικής αναγέννησης, ετοιμάζεται για την επόμενη πυρκαγιά. Σ' αυτό βοηθούν και πάλι οι μεσογειακές κλιματικές συνθήκες: στη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους οι τιμές θερμοκρασίας και υγρασίας είναι εντελώς ακατάλληλες για την επιβίωση των σαπροφυτικών μυκήτων που αποσυνθέτουν την οργανική ύλη. Έτσι συσσωρεύονται στο έδαφος τόνοι από ξηρές βελόνες, φύλλα, κλαδιά, νεκρούς θάμνους και δέντρα: μια βιομάζα ιδιαίτερα εύφλεκτη, λόγω και της θερινής ξηρότητας, η οποία απλώς περιμένει τον κεραυνό, την ανθρώπινη αμέλεια ή τον εμπρησμό για να εκδηλωθεί ξανά το φαινόμενο.

Τα μεσογειακά πεύκα είναι φωτόφιλα. Όταν τα χαμηλότερα κλαδιά δεν φωτίζονται, αχρηστεύονται και ξηραίνονται, δεν πέφτουν όμως από τα δέντρα. Χρόνια ολόκληρα κρέμονται νεκρά κλαδιά με ξηρές βελόνες κοντά στο έδαφος. Έτσι, μια απλή έρπουσα φωτιά μετατρέπεται εύκολα σε επικόρυφη, άρα και με δυναμικότερη προοπτική εξέλιξης. Εξάλλου τα πεύκα είναι διαποτισμένα με την εύφλεκτη ρητίνη, όπως εύφλεκτα είναι και τα αιθέρια έλαια των θάμνων που εμπλουτίζουν το δασικό μικροπεριβάλλον. Όσο μεγαλύτερο είναι το διάστημα μεταξύ δύο διαδοχικών πυρκαγιών, τόσο μεγαλύτερη είναι η συγκεντρωμένη καύσιμη βιομάζα και τόσο η εκδήλωση του φαινομένου πιο βίαιη.

Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ώριμο μεσογειακό δάσος που κάηκε και προστατεύθηκε, χωρίς να αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο. Αντίθετα, σε περιοχές που δεν κάηκαν τον τελευταίο αιώνα τα πεύκα λιγοστεύουν κάθε χρόνο, χωρίς δυνατότητα αναγέννησης.

Οι δασικές πυρκαγιές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη διατήρηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Απλώς, η οικολογική τους σημασία δεν έγινε μέχρι σήμερα κατανοητή επειδή τα αποτελέσματά τους συγχέονται με τη μεταπυρική οικονομική δραστηριότητα του ανθρώπου, ιδιαίτερα με την υπερβόσκηση και την οικοπεδοποίηση που οδηγούν σε αποδάσωση. Σ' αυτό το συμπέρασμα καταλήξαμε με το φίλο και συνεργάτη δρα Γιώργο Τσιουρλή, ειδικό στη μεσογειακή οικολογία, ύστερα από μελέτη αμέτρητων μοντέλων εξέλιξης των οικοσυστημάτων των πευκοδασών με αποκλεισμό της φωτιάς.

Η ισχυρότατη οικολογική σχέση μεταξύ πυρκαγιών και μεσογειακών οικοσυστημάτων εξηγεί γιατί οι πυρκαγιές δεν αντιμετωπίζονται εύκολα. Ο άνθρωπος είναι ακόμη τεχνολογικά αδύναμος απέναντι στα φυσικά φαινόμενα, όπως οι σεισμοί, οι πλημμύρες ή οι δασικές πυρκαγιές. Τα μεσογειακά οικοσυστήματα θα αντιδρούν σε κάθε προσπάθεια αλλαγής του αιώνιου κύκλου φωτιάς-αναγέννησης.

Έντονη είναι η ανησυχία για τις επιπτώσεις των πυρκαγιών στην πανίδα των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Οι έρευνες, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν συμφωνούν ως προς τις εκτιμήσεις, επειδή κάθε πυρκαγιά διαφέρει από τις υπόλοιπες σε ένταση, συχνότητα, διάρκεια, μορφή κ.λπ. Γενικά όμως, με βάση τη λογική, θα έλεγα ότι, εάν οι φωτιές επηρέαζαν σοβαρά την πανίδα, πολλά ζώα θα αποτελούσαν μουσειακά είδη στη χώρα μας εδώ και αιώνες.

Έρευνες στις ΗΠΑ έδειξαν ότι, με το ξέσπασμα δασικής πυρκαγιάς, τα ρακούν απλώς έτρεχαν μακριά της και στη συνέχεια, ούτε απέφευγαν ούτε προτιμούσαν περισσότερο από ό,τι συνήθως τις περιοχές που είχαν καεί. Σε πειράματα στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης διαπιστώσαμε ότι κατά τη διάρκεια καύσης βελονοτάπητα οι θερμοκρασίες κάτω από την επιφάνεια του εδάφους είναι ιδιαίτερα ανεκτές από τα περισσότερα ζώα που ζουν ή φωλιάζουν εκεί΄ τα μυρμήγκια ή τα σκουλήκια, μάλιστα, συνέχιζαν τη δραστηριότητά τους κάτω από τις φλεγόμενες βελόνες.

Όλοι οι ερευνητές συμφωνούμε ότι το οικολογικό πρόβλημα που δημιουργείται τις τελευταίες δεκαετίες δεν οφείλεται τόσο στις πυρκαγιές όσο, κυρίως, στην αυξημένη συχνότητά τους. Εξαιτίας του ανθρώπου, ένα μεσογειακό δάσος δεν καίγεται πλέον μία φορά τον αιώνα, αλλά πολύ συχνότερα.

Κορυφαίοι Έλληνες επιστήμονες του δασολογικού χώρου μετείχαν στο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Δασολογικής Εταιρίας στην Καλαμάτα, τον Φεβρουάριο του 1992, όπου παρουσίασα τα πρώτα αποτελέσματα των μετρήσεών μας. Πώς θα δέχονταν ότι όλα όσα γνωρίζαμε πριν από δύο χρόνια για τις πυρκαγιές είχαν ανατραπεί; "Εάν υπερπροστατεύσουμε το μεσογειακό δάσος από τη φωτιά, φοβόμαστε ότι θα μοιάσουμε στη μητέρα που, στην προσπάθεια να προστατέψει το παιδί της από το κρύο, το σφίγγει τόσο δυνατά πάνω της ώστε τελικά το πνίγει". Θερμό χειροκρότημα ακολούθησε το τελικό συμπέρασμα της εισήγησής μου. Η αρχή είχε γίνει και ήταν πετυχημένη.

Το 1994 ξεκίνησε, με επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή της Δασολογικής Σχολής Νίκο Στάμου, το μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα "Science for Stability". Στους πολύπλευρους στόχους του κυριαρχούσε η ίδρυση του πιο σύγχρονου εργαστηρίου δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης. Τη διεύθυνσή του ανέλαβε ο ειδικός πυρκαγιολόγος Κώστας Καλαμποκίδης.

Φορτωμένος με πολλές εμπειρίες από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο όπου δίδασκε, ο Κώστας ήρθε ειδικά γι' αυτό το πρόγραμμα. Ακολούθησαν τρία ακόμη ερευνητικά προγράμματα, όπως αυτό για τη μεταπυρική συμπεριφορά του περιαστικού δάσους της Θεσσαλονίκης, με επιστημονικούς υπεύθυνους τον Στέλιο Γκατζογιάννη και τον Αλέξη Καραλίβανο. Η συμμετοχή μου στα προγράμματα αυτά μου προσέφερε, πέρα από τις εμπειρίες, το κέρδος της συνεργασίας με λαμπρούς επιστήμονες. Έπρεπε να καταγράψουμε τι πραγματικά συμβαίνει στη χώρα μας, χωρίς προκαταλήψεις ούτε προς το ανθρώπινο δυναμικό ούτε προς το φαινόμενο των πυρκαγιών.

Χρόνο με το χρόνο στην Ελλάδα ο κρατικός μηχανισμός προγραμματίζει, σχεδιάζει και εκτελεί την αντιπυρική προστασία της χώρας, διαθέτοντας δισεκατομμύρια δραχμές, αξιόλογο και έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό και δασοπυροσβεστικά μέσα καθόλου ευκαταφρόνητα σε ποιότητα και ποσότητα. Κι όμως, κάθε χρόνο οι δασικές πυρκαγιές ολοκληρώνουν, απρόσκοπτες σχεδόν, το προγραμματισμένο από τη φύση έργο τους.

Απομένουν, έτσι, στο τέλος του καλοκαιριού κατάκοπες και απογοητευμένες οι δασοπυροσβεστικές υπηρεσίες να αναζητούν τι έφταιξε κάθε φορά και ο περιορισμός του φαινομένου αναβάλλεται για την επόμενη χρονιά, να απολογούνται οι επικεφαλής για τις εκτάσεις που καίγονται, λες και ευθύνονται αυτοί για την ανθρώπινη αδυναμία ελέγχου των θεομηνιών, χωρίς ποτέ να επιβραβευθούν για τις εκτάσεις που σώζουν. Όταν, δε, καίγεται κάποιο "επώνυμο" περιαστικό δάσος, η κριτική που ασκείται στις υπηρεσίες ξεπερνά κάθε όριο.

Κανείς δεν μπορεί ν' αμφισβητήσει την έξαρση των πυρκαγιών στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια. Παρά την ανάπτυξη του φιλοδασικού αισθήματος, οι φωτιές αυξάνουν χρόνο με το χρόνο. Τι προκάλεσε την αύξηση του αριθμού τους;

Μέχρι και την περίοδο του Μεσοπολέμου, τα περιοικιστικά δάση υπήρξαν τροφοδότες καύσιμης ύλης των τοπικών κοινωνιών. Πολλά δέντρα, αλλά κυρίως εύφλεκτοι θάμνοι, απομακρύνονταν έγκαιρα μέσα από τα δάση και καίγονταν ελεγχόμενα, στις θερμάστρες, στα τζάκια και στους φούρνους. Έτσι, το κάψιμο της καλαμιάς ή των κλαδιών σπάνια έβρισκε δρόμο διαφυγής στα γύρω δάση και όταν συνέβαινε αυτό, η επέμβαση ήταν άμεση: Εκείνη την εποχή ερασιτέχνες ή επαγγελματίες υλοτόμοι, βοσκοί, ρητινοσυλλέκτες, μελισσοκόμοι και πολλοί άλλοι κυκλοφορούσαν συνεχώς στο δάσος.

Μετά τον Β' Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο Πόλεμο, το κύμα φυγής στο εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας ερήμωσε την ύπαιθρο και οι ανάγκες σε ξύλο μειώθηκαν, ενώ χάθηκαν οι χιλιάδες ευκαιριακοί δασοπροστάτες. Ταυτόχρονα, το πετρέλαιο θέρμανσης και ο ηλεκτρισμός μείωναν την ανάγκη ξύλευσης όσων παρέμεναν στην επαρχία. Έτσι, τεράστιες ποσότητες εύφλεκτης βιομάζας, που κανείς δεν χρειαζόταν, άρχισαν να συσσωρεύονται γύρω από τους γειτονικούς στα δάση οικισμούς.

Η απότομη, άναρχη επέκταση των πόλεων σύντομα δημιούργησε προβληματικές συνθήκες διαβίωσης για τους κατοίκους τους. Κλεισμένοι σε διαμερίσματα μικρά, ανήλια και χωρίς αέρα, αισθάνθηκαν την επιθυμία να επιστρέψουν στην ύπαιθρο. Φυσικά, ελάχιστοι γύριζαν στον τόπο τους, αφού οι θέσεις εργασίας είχαν συγκεντρωθεί στα μεγάλα αστικά κέντρα, ιδίως του Λεκανοπεδίου και της Θεσσαλονίκης. Έτσι ξεκίνησε μια, χωρίς προηγούμενο, οικοπεδοποίηση κάθε διαθέσιμης έκτασης στις περιαστικές περιοχές. Και όταν οι νόμιμες εκτάσεις τελείωσαν, άρχισε το παράνομο εμπόριο γης που απελευθέρωναν οι τυχαίες ή μη πυρκαγιές.

24 July 2007

Βιβλία, βιβλία

Γράμμα από τη Νέα Υόρκη

(της Κων/νας Γιαννούτσου, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της «Ε», 13/07/2007)

Μια μαζική εξαφάνιση ειδών, που συνέβη πριν από 252 εκατομμύρια χρόνια, είχε ως αποτέλεσμα τον αφανισμό περίπου του ημίσεος όλων των θαλάσσιων οικογενειών και του 95% όλων των ασπόνδυλων θαλάσσιων ειδών. Παράλληλα, πολύ σημαντικές εξαφανίσεις ειδών συνέβησαν και στη στεριά, ανάμεσα σε τετράποδα, σε έντομα και σε φυτά. Οι αιτίες, όμως, που προκάλεσαν τη μαζική αυτή εξαφάνιση δεν είναι ακόμη σαφείς, παρότι η έρευνα που έγινε τις τελευταίες δεκαετίες περιόρισε δραστικά τον αριθμό των υποθέσεων.

Ο Douglas Erwin, παλαιοβιολόγος, υπεύθυνος στο Τμήμα Παλαιοβιολογίας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Smithsonian Institution, μαζί με τον Sam Bowring του ΜΙΤ και τον Jin Yugan του Ινστιτούτου Γεωολογίας και Παλαιοντολογίας της Κίνας, προσπάθησαν να κατανοήσουν τόσο τον ρυθμό της μαζικής αυτής καταστροφής όσο και τις αιτίες που την προκάλεσαν, μελετώντας ειδικά τους θαλάσσιους οργανισμούς, ιδιαίτερα στη νότια Κίνα, όπου υπάρχουν περιοχές με εξαιρετικά απολιθώματα της περιόδου εκείνης. Ετσι μάλιστα κατάφεραν να αποδείξουν ότι η εξαφάνιση αυτή έγινε σε πολύ πιο σύντομο χρονικό διάστημα (160.000 χρόνια) κι όχι σε 500.000 χρόνια, όπως θεωρούνταν.

«Πρόκειται για το μεγαλύτερο πρόβλημα που παρουσιάστηκε ποτέ στις βιοποικιλίες στην ιστορία της ζωής -πολύ μεγαλύτερο από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια», γράφει ο Erwin στο βιβλίο του «Extinction: How Life on Earth Nearly Died 250 Million years ago» (Εξαφάνιση: Πώς η ζωή στη Γη έφτασε σχεδόν στο τέλος πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια, εκδόσεις «Princenton University Press»). Ο Erwin σημειώνει ανάμεσα στα άλλα στο βιβλίο του ότι «εξαφανίστηκαν τουλάχιστον εννέα στα δέκα είδη στον ωκεανό, το 82% των γενών και πάνω από το 50% όλων των θαλάσσιων οικογενειών, ποσοστά που δείχνουν καθαρά το μέγεθος της καταστροφής».

Τι ήταν αυτό που γύρισε τον κόσμο ανάποδα και που μείωσε τη βιοποικιλία από εκατοντάδες ή ακόμη και χιλιάδες είδη σε μία και μόνον περιοχή, σε μερικές δεκάδες είδη;

Φυσικοί, βιολόγοι και άλλοι επιστήμονες έχουν προτείνει μέχρι τώρα δεκάδες υποθέσεις για να λύσουν το μυστήριο. Οι υποθέσεις αυτές έχουν να κάνουν με τη μετακίνηση των ηπείρων, την αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας, τη σύγκρουση με κάποιο αστεροειδή -με αποτέλεσμα μαζική εμφάνιση ηφαιστείων, που κάλυψαν έκταση τόση όσο οι ΗΠΑ, ή και μεγαλύτερη- ή ακόμη με την υπόθεση ότι τα οικοσυστήματα είχαν γίνει τόσο πολύπλοκα που κατέρρευσαν από μόνα τους. Οπως και να έχει, η χρονική αυτή περίοδος συμπίπτει με μία από τις μεγαλύτερες μαζικές εμφανίσεις ηφαιστειακών εκρήξεων που συνέβησαν στον πλανήτη μας τα τελευταία 600 εκατομμύρια χρόνια.

«Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι πρόκειται απλώς για μια σύμπτωση. Ομως, το κατά πόσον οφείλεται αποκλειστικά στο γεγονός αυτό η μαζική εξαφάνιση δεν είναι ξεκάθαρο. Το πιο πιθανό είναι ότι ένα τέτοιο συμβάν, όπως συχνά συμβαίνει στην Ιστορία, δεν οφείλεται αποκλειστικά σε έναν και μοναδικό λόγο». Χρησιμοποιώντας το γεγονός ότι έχουν βρεθεί πολύ μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα ακόμα και σε βράχους της εποχής, ο Erwin υποστηρίζει ότι η συγκεκριμένη καταστροφή «δεν μπορεί να οφείλεται σε μία και μόνον αιτία, αλλά σε μια συγκυρία όλων αυτών».

Τέλος, ο Erwin ισχυρίζεται ότι «καίτοι για να επέλθει η ανάκαμψη χρειάστηκαν δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, αυτή η μαζικότατη εξαφάνιση αποτέλεσε ταυτόχρονα και μια πολύ μεγάλη δημιουργική δύναμη, μιας κι έβαλε τα θεμέλια για την ανάπτυξη της ζωής όπως τη γνωρίζουμε σήμερα».


22 July 2007

Μύθοι και αλήθειες για τις φωτιές στα δάση II

(συνέχεια από προηγούμενο)

Ο αμελής ή ο κακοήθης δεν έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει φωτιά με ένα σπίρτο σε ένα υγιές πεύκο. Οι ξερές πευκοβελόνες όμως είναι άριστο προσάναμμα.

Παλαιότερα τα πευκοδάση ήταν ανυπολόγιστης αξίας για τους πληθυσμούς των κοντινών σε αυτά οικισμών. Το ξύλο του κορμού τους ήταν πολύτιμο στη ναυπηγική και στην ξυλουργική. Τα μικρότερα κλαδιά έδιναν τα καυσόξυλα, απαραίτητα για το μαγείρεμα και τη θέρμανση. Τα λεπτά κομμάτια ήταν το προσάναμμα, γνωστό στους παλαιότερους με το όνομα δαδί. Από τον πευκοφλοιό έβγαζαν το κατράμι, απαραίτητο στη ναυπηγική για τη στεγανοποίηση, και από τη ρητίνη άπειρα προϊόντα. Από την προσθήκη στη ρετσίνα ώς το γνωστό νέφτι και τις τεχνητές οδοντοστοιχίες.

Πρόσεχε το δάσος.


O ρητινοσυλλέκτης εκείνης της εποχής, που είχε συνήθως στην ιδιοκτησία του τα δένδρα (προσοχή, όχι το έδαφος!) έκτασης 20 στρεμμάτων δάσους, γνώριζε ότι η επιβίωσή του ήταν άμεσα στηριγμένη στην παρουσία των πεύκων. Τα φρόντιζε με επιμέλεια, πήγαινε από Απρίλιο ώς Οκτώβρ
ιο καθημερινά, καθάριζε το δάσος με προσοχή και έτρεχε -τόσο αυτός όσο και όλο το χωριό- ακόμη και με την υποψία πυρκαγιάς.

Τα χρόνια, όμως, περνούν. Τις ξυλόσομπες αντικατέστησαν τα καλοριφέρ, οι ηλεκτρικές θερμάστρες καθώς και εκείνες του πετρελαίου και υγραερίου, το μαγείρεμα δεν γίνεται πλέον με ξύλα αλλά με ηλεκτρισμό και υγραέριο. Για την αδιαβροχοποίηση των καϊκιών υπάρχουν νέες συνθετικές ουσίες που αντικατέστησαν το κατράμι και, τα προϊόντα που έπαιρναν από τη ρητίνη σήμερα, γίνονται συνθετικά. Οι παραδοσιακοί καραβομαραγκοί (που πήγαιναν στο δάσος και διάλεγαν ένα ένα τα πεύκα για το σκαρί που θα έχτιζαν) έμειναν ελάχιστοι, μια και το πλαστικό ως υλικό κυριαρχεί.

Όλος αυτός ο πληθυσμός που η επιβίωσή του ήταν άμεσα εξαρτημένη από το πευκόδασος ήταν και ο φυσικός του φύλακας και προστάτης. Ποιοι τους αντικατέστησαν;

Οι πευκοβελόνες.


Έστω ότι κάθε χειμώνα πάμε στο πευκόδασος και το κλαδεύουμε, απομακρύνοντας τα γέρικα -νεκρά συνήθως- κλαριά, και συγχρόνως «καθαρίζουμε» το έδαφός του από τις πευκοβελόνες. Μπορεί σε αυτή την περίπτωση να δράσει με ευκολία ένας εμπρηστής; Η απάντηση είναι σαφέστατα αρνητική. Τι νόημα έχει άραγε το κλάδεμα ενός δένδρου άλλο από την επαναφορά σε νεαρότερη ηλικία;

Δυστυχώς η πλειονότητα των δασών μας έχουν μετατραπεί σε «γηροκομεία», στα οποία η πιθανότητα εμφάνισης πυρκαγιάς μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο. Η συνεχής συσσώρευση ξύλων -δηλαδή καύσιμης ύλης- σε αυτά, δημιουργεί ακόμη ένα πρόβλημα, μια και με περισσότερα «καύσιμα» η ένταση της φωτιάς είναι ισχυρότερη και η δυνατότητα ελέγχου μικρότερη, οπότε οι καταστροφές γίνονται ανυπολόγιστες.

Οι «αυταναφλέξεις».


Παλαιότερα η «κατά κεφαλήν» παραγωγή σκουπιδιών ήταν πολύ μικρότερη, μια και τίποτε που ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί δεν πήγαινε χαμένο. Ήταν αδιανόητο πριν από μερικές δεκαετίες να πεταχτούν ακόμη και οι καρπουζόφλουδες, γιατί κομμένες σε μικρά κομμάτια ήταν τροφή για τις κότες και τις γίδες.

Σήμερα οι χωματερές μας είναι αναρίθμητες, χώρια οι σκουπιδότοποι που υπάρχουν σχεδόν παντού. Έτσι οι «αυταναφλέξεις» των σκουπιδότοπων και των σκουπιδιών είναι πραγματική μάστιγα.

Η κινητικότητα του σημερινού ανθρώπου είναι σημαντικά μεγαλύτερη απ΄ ό,τι στο παρελθόν. Έτσι η επαφή του, ακόμη και διασχίζοντας δρόμους δίπλα στο δάσος με τα πεύκα, είναι αυξημένη. Ιδιαίτερα το καλοκαίρι που η κινητικότητά του υπεραυξάνεται και ο κίνδυνος της πυρκαγιάς είναι μεγαλύτερος. Αν τώρα προσθέσουμε και το γεγονός ότι ξερές πευκοβελόνες φθάνουν στις παρυφές του οδοστρώματος -και συχνά το γεμίζουν-, διαπιστώνουμε ότι τόσο ο αμελής που πετά το αναμμένο τσιγάρο από το παράθυρο, όσο και ο κακοήθης που στοχεύει στον εμπρησμό, έχουν αυξήσει κατακόρυφα την πιθανότητα πυρκαγιάς.

Παλαιότερα στην κλειστή κοινωνία του οικισμού δίπλα στο δάσος (γιατί να βάλει φωτιά ένας από μακριά; θα προλάβαινε τρέχοντας να φύγει;) οι κινήσεις των κατοίκων ήταν περιορισμένες, σχετικά γνωστές και η ταχύτητα μετακίνησης ιδιαίτερα μειωμένη. Όλα αυτά περιόριζαν τη δράση των εμπρηστών.

Ο Νίκος Μάργαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθυντής της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic»
(συνεχίζεται)

20 July 2007

Μύθοι και αλήθειες για τις φωτιές στα δάση I

...

Από τότε που ακούω για φωτιές στην Ελλάδα, πάντα υπήρχε και μια ιστορία συνωμοσίας. Άλλοτε έβαζαν τις φωτιές οι τούρκικες μυστικές υπηρεσίες, άλλοτε η 17Ν και άλλοτε η ΔΕΗ με τις γραμμές μεταφοράς, κάποια ε
ποχή άρχισε ο καυγάς δασικής και πυροσβεστικής υπηρεσίας με αλληλοκατηγορίες για αμέλεια και άγνοια στην δασοπυρόσβεση, αργότερα έφταιγε το ΠΑΣΟΚ και στη συνέχεια η εκάστοτε «ανίκανη κυβέρνηση».

Τα τελευταία 40 χρόνια έχουν παρελάσει πολλοί και διάφοροι «εμπρηστές
», πραγματικοί και φανταστικοί, μόνο εμείς οι περίπου 300.000 Έλληνες πολίτες δεν φταίνε -μαζί με τα μέλη της οικογένειάς τους περί το 1,2 εκατομμύρια-, οι οποίοι διαθέτουν/τουμε μερίδια σε οικοδομικούς συνεταιρισμούς και διεκδικούν/κούμε οικόπεδα σε δασικές εκτάσεις, πιέζοντας υπουργούς, βουλευτές και πολιτευτές (προσωπικά δεν κατέχω τέτοια μερίδια και δεν πιέζω κανέναν για καταπατήσεις, αλλά βάζω και τον εαυτό μου στους συνενόχους, γιατί γνωρίζω μερικούς που καλλιεργούν το συγκεκριμένο σπορ και δεν τους έχω καταγγείλει δημόσια).

Μόνο εμείς που «πετάμε» αναμμένα τσιγάρα από το αυτοκίνητο (εγώ δεν καπνίζω, βέβαια, αλλά βάζω και πάλι τον εαυτό μου στους ενόχους, γιατί δεν έχω καταγγείλει κανέναν από όσους έχω δει να πετάνε) ή εγκαταλείπουμε εύφλεκτα σκουπίδια σε δασικές εκτάσεις, δεν αυτοκατηγορηθήκαμε ακόμα, αφού πάντα κάποιος άλλος πρέπει να φταίει. Μόνο εμείς που ζούμε σε πόλεις, οι οποίες αποθέτουν τα οικιακά σκουπίδια μας σε δασικές εκτάσεις δεν φταίμε, παρότι ψηφίζουμε τους ίδιους και ίδιους ανίκανους και ιδιοτελείς δημάρχους και κοινοτάρχες.

Όλοι οι προαναφερόμενοι και διάφοροι άλλοι, ιδιοτελείς ή ψυχοπαθείς εμπρηστές, αθωώθηκαν φέτος πανηγυρικά, αφού βρέθηκε έγκαιρα ο κύριος ένοχος: ο Βύρων Πολύδωρας, ο οποίος χαρακτηρίστηκε σε γελοιογραφίες και πλακάτ ως εμπρηστής και κατηγορήθηκε από εφημερίδες ότι την ώρα της φωτιάς βρισκόταν σε δεξίωση ή σε βαφτίσια ή σε κάποια εγκαίνια. Υποψιάζομαι ότι οι παντογνώστες δημοσιογράφοι ήθελαν να τον δουν με τη μάνικα στο χέρι να σβήνει την πυρκαγιά που ο ίδιος πρέπει να άναψε, ως ξεφωνημένος εμπρηστής! Θα είχαν έτσι την ευκαιρία να τον χλευάσουν για άλλη μια φορά, αφού δεν θα έχει καταφέρει να τη σβήσει.

Όλοι ξέρουμε, τέλος πάντων, ότι οι φωτιές σβήνουν αφού ολοκληρώσουν τον κύκλο τους, δηλαδή κάψουν όλο το δάσος ή αφού πέσει ο άνεμος ή γυρίσει προς την κατεύθυνση των ήδη καμένων. Οι πυροσβέστες σ' αυτές τις περιπτώσεις το πολύ πολύ να σώσουν κάποια σπίτια ή να αποτρέψουν την επέκταση σε γειτονικά βουνά και δάση... Αλλά, άμα έχεις έτοιμα σερβιρισμένο το βασικό ένοχο, γιατί να ασχολείσαι με λεπτομέρειες που απασχολούν το μυαλό, πέρα από τα απαραίτητα της ημέρας
;

Προσωπικά δεν έχω κανένα λόγο να υπερασπιστώ τον Πολύδωρα, τον πρωτότυπο φέτος ή τις παραλλαγές του των προηγούμενων ετών. Μόνο που αυτοί όλοι αποτελούν εύκολους στόχους και η προβολή τους αποκρύπτει τα πραγματικά αίτια και τις επιπτώσεις των πυρκαγιών. Γεγονός είναι ότι ο Πολύδωρας εμφανίζεται αυτάρεσκος, πολυπράγμων και πολυλογάς, μιλάει συχνά ακατανόητα και ειρωνικά, άλλοτε δε αινιγματικά και ποιητικά και σχεδόν πάντα δημιουργεί ασυνεννοησία, αντιπαλότητες και αντιδικίες. Άρα προσφέρεται για λοιδορίες στους ημιμαθείς δημοσιογράφους και τα άπληστα αφεντικά τους, τα οποία ουδόλως ενδιαφέρονται για τον όποιον Πολύδωρα αλλά διεκδικούν ανταλλακτικά οφέλη. Όμως, ότι κοιμάται ήσυχος ο Βύρων Πολύδωρας ή οποιοσδήποτε άλλος συγκροτημένος άνθρωπος, παρ' ότι κάηκε ένα μεγάλο δάσος κοντά στην Αθήνα, δεν θα το ισχυριζόμουν ποτέ.

Με όλα αυτά, προσωπικά ήμουν και είμαι μόνιμα αναποφάσιστος και δεν κατάφερα να αποκτήσω οριστική άποψη για το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών, δεδομένου ότι και ο φίλος Θόδωρος Κουσουρής που γράφει πότε πότε για περιβαλλοντικά θέματα στο sfrang2, βιολόγος από σπουδές και περιβαλλοντολόγος από επάγγελμα ο ίδιος, μου έχει εξηγήσει από ετών ότι το θέμα της πυρκαγιάς στα δάση είναι πολύπλοκο και ακόμα όχι πλήρως εξερευνημένο.

Τώρα έρχονται οι γνωστοί περιβαλλοντολόγοι, αρχικά ο Νίκος Μάργαρης, πανεπιστημιακός καθηγητής, ο οποίος ασχολείται και γράφει για θέματα περιβάλλοντος εδώ και πολλές δεκαετίες και στη συνέχεια ο Παύλος Κωνσταντινίδης, ερευνητής του ΕΘ.Ι.Α.ΓΕ., οι οποίοι με στέρεη και τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία ανατρέπουν όλες τις ιδεοληψίες που συσσωρεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια.

Με λίγα λόγια: Οι φωτιές είναι ένα φυσικό φαινόμε
νο, όπως η βροχή, ο αέρας και ο κεραυνός και σε μας δεν μένει παρά να οργανώσουμε την πρόληψη και τη σωστή διαχείριση για να αποφύγουμε τις αρνητικές επιπτώσεις αυτού του φαινομένου. Όπως κάνουμε με τη βροχή που δεν μπορούμε να την αποτρέψουμε, αλλά προμηθευόμαστε ομπρέλες ή αδιάβροχα και κατασκευάζουμε στέγαστρα, σκεπές, δίκτυα υπονόμων κ.ο.κ. Όπως κάνουμε με τον κεραυνό που επίσης δεν μπορούμε να αποτρέψουμε, αλλά τοποθετούμε αλεξικέραυνα και αποφεύγουμε να στεκόμαστε κάτω από ψηλά κτήρια ή δέντρα την ώρα της καταιγίδας. Οι αντίστοιχοι κύριοι κίνδυνοι κατά τη διαχείριση των αποτελεσμάτων των πυρκαγιών είναι η βόσκηση στο αναγεννόμενο δάσος και η οικοδόμηση από λαθραίους ή νομιμοφανείς οικιστές.

Ας δούμε, λοιπόν, τα κείμενά τους και, ως ανίδεοι και ανα
ρμόδιοι αλλά ενδιαφερόμενοι, ας αποφασίσουμε πού μπορεί να βρίσκεται η αλήθεια. Πάντως, φίλος που διάβασε ήδη αυτά τα κείμενα, απάντησε ότι: «Αυτά τα είχα μάθει εγώ από Γάλλους ειδικούς το 1997, σε συνέδριο στις Σπέτσες, μετά την καταστροφική πυρκαγιά στο νησί». Λέτε, εκτός από τον Μάργαρη και τον Κωνσταντινίδη, να ξέρουν και οι Γάλλοι κάτι παραπάνω από μας κι μόνο εμείς, το πόπολο, να βολευόμαστε και πάλι με την παραδοσιακή αρλουμπολογία, μια και πλησιάζουν εκλογές, οι οποίες εξυπηρετούν τους εύκολους μύθους;

(του Νίκου Μάργαρη, από τα ΝΕΑ, 5/7/2007)

1. Οι φωτιές στα δάση είναι φυσιολογικά φαινόμενα

Η
φωτιά είναι ομαλά ενταγμένη στα μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα. Σε όλες τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, στην Καλιφόρνια, στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, στη Νότια Αφρική, στην Αυστραλία, στη Χιλή είναι σύνηθες φαινόμενο.

Την προηγούμενη μόλις εβδομάδα φωτιά στην Καλιφόρνια έκανε στάχτη 2.000 σπίτια. Η Ελλάδα δεν είναι ειδική περίπτωση. Ακόμα και τα ζώα της χώρας μας είναι προσαρμοσμένα σε αυτήν. Υπάρχουν πουλιά που πάνε μόνο στις καμένες εκτάσεις γιατί εκεί βρίσκουν πολλά έντομα. Και τα έντομα είναι πολλά, γιατί τα φυτά που βγαίνουν στις καμένες περιοχές ανθίζουν γρηγορότερα. Είναι, όσο και αν δεν το πιστεύουμε, αυτός ο κύκλος της ζωής των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Μια καμένη περιοχή, την πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά είναι κήπος.

2. Δεν αντιμετωπίζονται σωστά οι πυρκαγιές

Η πυρκαγιά των δασών θέλει ειδική αντιμετώπιση. Στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ έχουν καταγράψει όλες τις προηγούμενες φωτιές, από το 1985 έως σήμερα. Υπάρχουν σε εξειδικευμένα προγράμματα ανά πάσα στιγμή δεδομένα, όπως οι άνεμοι που φυσούν, μετεωρολογικά και κλιματικά στοιχεία, τα είδη των φυτών που έχουν φυτρώσει, η ηλικία τους, οι εκτάσεις που έχουν ξανακαεί, και ο χρόνος που συνέβη αυτό. Έχοντας διαθέσιμα όλα τα στοιχεία μπορούν να αντιμετωπίσουν τις φλόγες κάθε φορά με τον τρόπο που χρειάζεται. Η σύγκριση με την Ελλάδα είναι καταλυτική. Εδώ ο καθένας λειτουργεί περίπου ως μαθητευόμενος μάγος.

3. Ποιοι είναι οι εμπρηστές

Εμπρηστές στην Ελλάδα είναι η ΔΕΗ, οι ανεξέλεγκτες χωματερές και όσοι έχουν κοπάδια. Δεν υπάρχουν σατανικοί εμπρηστές με κουκούλες και μηχανές που καίνε τα δάση. Υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό πυρκαγιών που προκαλούνται από άλλες αιτίες. Στη Χαλκιδική η φωτιά ξεκίνησε πέρσι από κεραυνό. Τώρα έλεγε κάποιος ραδιοφωνικός σταθμός ότι υπήρχε εμπρηστικός μηχανισμός στην Πάρνηθα. Είναι λάθος. Βρίσκουν μια παλιά οβίδα και λένε μετά ότι πρόκειται για εμπρηστικό μηχανισμό.

4. Τα πεύκα είναι οι μεγάλοι ένοχοι

Έχουμε μια μανία με τα πεύκα. Τα φυτεύουμε παντού. Στα στρατόπεδα τα βάζουν δίπλα στις πυριτιδαποθήκες. Τα πεύκα όμως έχουν ένα... μειονέκτημα. Χρειάζονται, προκαλούν, τη φωτιά. Ανήκει στο DΝΑ τους.

Στο Πήλιο που δεν έχει πεύκα, πήγαν οι δασολόγοι και φύτεψαν. Τα πεύκα αυτά έχουν καεί έως τώρα τρεις φορές. Στην Πάρνηθα τα πεύκα έκαψαν τα έλατα. Από τη ρητίνη βγαίνει το εύφλεκτο νέφτι.

5. Ο Εθνικός Δρυμός της Πάρνηθας

Υποτίθεται ότι είχαν κάνει Εθνικό Δρυμό και μιλούσαν για τα κρι-κρι που τα έφεραν από την Κρήτη. Είχαν μαντρώσει μια περιοχή και είχαν βάλει μέσα ελάφια. Για να δουλέψει πραγματικά ένα οικοσύστημα με ζαρκάδια και ελάφια έπρεπε να υπήρχαν και λύκοι. Τα ελάφια είχαν γίνει τόσο πολλά που τρώγανε συνεχώς τους φλοιούς των ελάτων.

6. Δεν θα λιγοστέψει το οξυγόνο των Αθηναίων

Άκουσα ότι θα λιγοστέ
ψει το οξυγόνο στην Αθήνα. Το οξυγόνο, τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, δεν έχει ελαττωθεί. Το οξυγόνο παράγεται κατά ενενήντα τοις εκατό απο τους ωκεανούς. Πιστεύει κανείς ότι στη Σαχάρα δεν έχουν οξυγόνο; Στους πόλους που δεν έχουν δέντρα δεν έχουν οξυγόνο άραγε;

Άκουσα επίσης να λένε και να ξαναλένε εξαφανίστηκε ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου. Δεν ήταν ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου στο Λεκανοπέδιο. Υπάρχει η άλλη πλευρά της Πάρνηθας, η Πεντέλη, ο Υμηττός που ξαναπρασίνισε.

7. Δεν χρειάζονται αντιπλημμυρικά έργα, ούτε αναδασώσεις

Στο Άγιον Όρος, πριν από δέκα χρόνια, μια φωτιά είχε κατακάψει τα πάντα. Καθηγητές και οικολόγοι λέγανε ότι έπρεπε να γίνουν αναδασώσεις. Οι καλόγεροι δεν άφησαν κανέναν να μπει μέσα. Οι καλόγεροι ευτυχώς δεν έχουν γίδια, το δάσος έγινε καλύτερο απ΄ ό,τι ήταν πριν.

Στην Πάρνηθα σήμερα υπάρχει ένας υποόροφος. Είναι ο σχίνος, η κουμαριά, το πουρνάρι. Σε αυτά τα φυτά καίγεται μόνο το από πάνω μέρος. Καίγεται δηλαδή το 40%. Το 60% το αποτελούν οι ρίζες τους. Αυτά τα φυτά «ξαναπετάνε» αμέσως με τις πρώτες φωτιές. Αυτά που ακούμε περί πλημμυρών κλπ. είναι ανοησίες. Το έδαφος και το νερό συγκρατούνται από τον υποόροφο, γιατί οι ρίζες είναι ζωντανές.

Δεν πρέπει να πατήσει κανείς μέσα στην καμένη έκταση, να κόψει κορμούς, να τους σέρνει. Στην Πεντέλη, σε εκείνες τις φοβερές αναδασώσεις, μικρών τμημάτων ευτυχώς, σκάβανε και φύτευαν ασθενικά δεντράκια και συγχρόνως καταστρέφανε γύρω στα 100 μικρά φυτά που είχαν φυτρώσει από μόνα τους.

(συνεχίζεται)

17 July 2007

Εμβόλιο μεταλλαγμένων ιών κατά του καρκίνου

...

Εμβόλιο μεταλλαγμένων ιών, ικανών να καταστρέψουν κάθε μορφής καρκινικά κύτταρα, εφαρμόζεται ήδη σε πειραματικό στάδιο σε ασθενείς στις ΗΠΑ, με θεαματικά αποτελέσματα, και αναμένεται να βρει ευρύτερη εφαρμογή σε 5 με 10 χρόνια. Η νέα μέθοδος χρησιμοποιεί ιούς, όπως ο έρπητας 1 και 2, οι οποίοι αφού μεταλλαχθούν στο εργαστήριο για να γίνουν ακίνδυνοι, διεισδύουν στον οργανισμό με εμβολιασμό και καταστρέφουν τον αρχικό όγκο ή τα καρκινικά κύτταρα.

Τα παραπάνω ανακοίνωσε ο καθηγητής Κων/νος Κούσουλας του πανεπιστημίου της Λουιζιάνας των ΗΠΑ, μιλώντας στο 4ο Διεθνές Συνέδριο για τις Νανοεπιστήμες και Νανοτεχνολογίες που διοργανώνει το τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ, επισημαίνοντας παράλληλα πως η μέθοδος βρίσκεται στο τελικό στάδιο μελέτης και εκτιμώντας ότι μέσα σε λιγότερο από μία δεκαετία θα εφαρμόζεται για όλους τους τύπους καρκίνου.

«Ήδη γίνεται κλινική μελέτη σε εφτά αντικαρκινικά κέντρα των ΗΠΑ και τον τελευταίο χρόνο εφαρμόζεται από γερμανική εταιρεία σε περίπου 100 ασθενείς με πολύ θετικά αποτελέσματα», είπε.

Σύμφωνα με τον κ. Κούσουλα, ο εμβολιασμός όχι μόνο δεν καταστρέφει τα υγιή κύτταρα, αλλά επιπλέον ενεργοποιεί την ανάπτυξη του αμυντικού συστήματος του οργανισμού, προκειμένου να αναγνωρίσει τις μεταστάσεις και να αντιμετωπίσει μόνος του την ασθένεια.

«Με τη χρήση του εμβόλιμου μεταλλαγμένου ιού αποφεύγεται η χορήγηση τοξικών φαρμάκων που επιβαρύνουν τον ασθενή. Ωστόσο, υπάρχει η δυνατότητα να «γεμίσεις» τον ιό με αντικαρκινικό φάρμακο για αμεσότερα αποτελέσματα. Είναι δηλαδή εφικτός και ο συνδυασμός χημείας και μοριακής βιολογίας», εξήγησε.

Την επόμενη άνοιξη θα δημιουργηθεί αντικαρκινικό κέντρο στη Νέα Ορλεάνη όπου θα παράγεται ιός κατά του καρκίνου του ήπατος, που προκλήθηκε από μετάσταση του παχέος εντέρου.


(ΕΘΝΟΣ, 18/7/2007)

29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας (III)



29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας (IV)

του καθηγητή Δρ. Αντώνη Καμμά

«Το επίσημο Βυζαντινό Κράτος ουδέποτε συνθηκολόγησε. Πολέμησε μέχρι την τελευταία στιγμή. Αν υπήρξε, και είναι πολύ πιθανόν ότι υπήρξε, προδοσία, αυτή έγινε από τον Λουκά Νοταρά και τους ανθενωτικούς για να σώσουν τα αξιώματα, τις περιουσίες και τις ζωές τους»
(συνέχεια από προηγούμενο)

Οι εκδοχές αυτές των δύο Ελλήνων ιστορικών στηρίζονται σε κάποιο γεγονός, που δεν έχουμε λόγο ν’ αμφισβητήσουμε τελείως, ότι δηλαδή, 70-80 χρόνια μετά την Άλωση (ούτε στην χρονολογία συμφωνούν οι δύο συγγραφείς), ο τότε σουλτάνος θέλησε να καταστρέψει εκκλησίες και μοναστήρια και, για να εμποδισθεί από τον Πατριάρχη του φέρανε τρεις γέρους γενίτσαρους που είχαν πάρει μέρος στην Άλωση της Πόλης και οι οποίοι του επιβεβαίωσαν προφορικά ότι η Πόλη πάρθηκε με συνθηκολόγηση και όχι με το σπαθί του Μωάμεθ.

Το γεγονός αυτό, που δέσμευε τον σουλτάνο από το να καταστρέψει τις εκκλησίες, σύμφωνα με το Κοράνι, συνέβηκε, αν πιστέψουμε τον Μαλαξό στα 1532 μεταξύ Πατριάρχη Ιερεμία και Σουλτάνου Σουλεϊμάν, ενώ, αν πιστέψουμε τον Υψηλάντη, στα 1519 μεταξύ Πατριάρχη Θεολήπτου και Σουλτάνου Σελίμ Α'.

Μπορεί πράγματι κάποιο τέτοιο γεγονός να έγινε 70-80 χρόνια μετά την Άλωση, δεν μπορούμε όμως να δεχθούμε εύκολα ότι τρεις ανώνυμοι και υπέργηροι γενίτσαροι είναι δυνατόν να αναιρέσουν με τα λεγόμενά τους όλους τους σύγχρονους της Άλωσης ιστορικούς συγγραφείς (Φραντζή, Δούκα, Κριτόβουλο κ.ά.). ίσως μάλιστα και αυτοί να αναφέροντο στα γραπτά Προνόμια που σίγουρα είχε παραχωρήσει ο Μωάμεθ στο Γεννάδιο όταν τον έκανε Πατριάρχη στα 1454.

Όσον αφορά τους ιστορικούς που πήραν στοιχεία αποκλειστικά από Τουρκικές πηγές (Δ. Καντεμίρ και Εβλιγιά Τσελεμπή), παρά το ότι δεν συμφωνούν μεταξύ τους απόλυτα, υποστηρίζουν στις γραφές τους ότι κάποια συμφωνία υπήρξε ανάμεσα στους πολιορκημένους και το Σουλτάνο που δεν τηρήθηκε ως το τέλος, είτε λόγω παρεξήγησης (Δ. Καντεμίρ), είτε λόγω επιθυμίας μιας μερίδας στρατού (προφανώς πιστών στον Παλαιολόγο φανατικών ενωτικών) να φυλάξουν το Παλάτι (Ε. Τσελεμπή).

Δεν μπορούμε να απορρίψουμε εντελώς τους δύο τελευταίους ιστορικούς αλλά και δεν μπορούμε να δεχθούμε ότι συνθηκολόγησε ο Βασιλιάς γιατί τότε καμιά σφαγή δεν θα γινόταν όταν μπήκαν οι Τούρκοι στην Πόλη. Πως συμβιβάζονται όμως αυτές οι, εκ πρώτης όψεως, διαμετρικά αντίθετες απόψεις;

Ο Καρολίδης δέχεται για την ιστορία του Μολδοβλάχου Δημήτρη Καντεμίρ ότι «ο μόνος εν ταύταις ιστορικός πυρήν φαίνεται ότι η μνημονευθείσα, μέχρι των μεταμεσημβρινών ωρών διαρκέσασα επί των παραθαλασσίων τειχών άμυνα και η δια συμβάσεως ελευθέρα αποχώρησις των επί τούτω αμυνομένων μαχητών».

Για αθρόες λιποταξίες μιλάει και ο Ε. Τσελεμπής, που τονίζει μάλιστα ότι ο Μωάμεθ έδωσε μιας ημέρας διορία (ίσως αυτή η μέρα να ήταν η προαναφερθείσα 28η Μαΐου) για να φύγουν όσοι ήθελαν ανενόχλητοι, πράγμα που έγινε.

Όλα όμως αυτά δεν μπορούσαν να γίνουν χωρίς κάποια συμφωνία και αυτή η συμφωνία πρέπει να έγινε, χωρίς τη συμμετοχή του Παλαιολόγου, από κάποιους ευγενείς που ανήκαν στην ανθενωτική φατρία.

Και δεν μπορούσε να είχε άλλο περιεχόμενο αυτή η συμφωνία από την υπόσχεση των ανθενωτικών να μειώσουν ακόμα περισσότερο την άμυνα της Πόλης οδηγώντας όσο περισσότερους υπερασπιστές της μπορούσαν σε λιποταξία και τη δέσμευση, έναντι αυτών, του Μωάμεθ να μη σφαγούν οι συνθηκολογήσαντες και να τους δοθούν, μετά την Άλωση, ορισμένα προνόμια.

Ίσως μάλιστα και ο τραυματισμός του Ιουστινιάνη (αν δεχθούμε το «Χρονικό του Ιέρακος») να ήταν έργο των ανθενωτικών («Λέγεται δε εκ των εντός Ρωμαίων ην ο δράσας τούτο το επιβούλευμα κατά του Γενοβίου»).

Ο μόνος Έλληνας ευγενής που σίγουρα επέζησε μετά την Άλωση ήταν ο Λουκάς Νοταράς. Φυσικά δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε την άποψη του ιδίου συγγραφέα ότι «ο κοσμικός Νοταράς ην εκ των μέχρι της εσχάτης ώρας επί των παραθαλασσίων τειχών αμυνομένων».
Ο Νοταράς ουδέποτε κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Πόλης πολέμησε. Οι ιστορικές γραφές των σύγχρονων της Άλωσης τον θέλουν επί κεφαλής κάποιου μικρού εφεδρικού τμήματος στρατού για να σπεύσει σε βοήθεια όπου υπήρχε ανάγκη (Φραντζής - Λεονάρδος ο Χίος).

Μια βοήθεια όμως που όταν του ζητήθηκε από τον Ιουστινιάνη την αρνήθηκε κατηγορηματικά προκαλώντας την ιστορική έκρηξη θυμού του Γενοβέζου αρχηγού που τον απείλησε με την φράση “O traditor et che me tien che adesso non te scanna cum questo pugnal” δηλαδή «Ε προδότη, δεν ξέρω τι με κρατεί και δεν σε σφάζω μ’ αυτό το μαχαίρι».

Αλλά και ο Καρολίδης αναγκάζεται στο ίδιο βιβλίο να ομολογήσει ότι «τελευταίον ο Λουκάς Νοταράς, όστις συνελήφθη μετά της συζύγου και των τέκνων εν τω ιδίω οίκω μετά μικράν τινά αντίστασιν και έμεινε κατ’ αρχάς εν αυτώ φυλαττόμενος εκ διαταγής του σουλτάνου».

Όσον δε αφορά τα παιδιά του που, κατά τον Runciman «έπεσαν ηρωικώς στις επάλξεις των τειχών» την απάντηση την έχει δώσει πριν από πέντε αιώνες ο Δούκας γράφοντας ότι συνελήφθησαν κοιμώμενα στο σπίτι τους («ην γαρ ο Μάϊος φέρων είκοσι εννέα και ο πρωϊνός ύπνος ηδύς ην εν οφθαλμοίς των νέων και νεανίδων»).

Την άποψη αυτή την δέχεται και ο Καρολίδης άσχετα αν την χαρακτηρίζει «παράδοξον». Άλλοι μεγάλοι αξιωματούχοι του Βυζαντινού Κράτους μάλλον δεν επέζησαν μετά την Άλωση.

16 July 2007

Σεξουαλική παρενόχληση

Αποζημίωση μαμούθ από την αρχιεπισκοπή του Λος Αντζελες


Η καθολική αρχιεπισκοπή του Λος Αντζελες ανακοίνωσε σήμερα ότι θα καταβάλει ως αποζημίωση στους ανθρώπους που υπέστησαν σεξουαλική κακοποίηση από ιερείς, όταν ήταν παιδιά, το ποσό ρεκόρ των 660 εκατομμυρίων δολαρίων. Μερικά θύματα εξέφρασαν τη λύπη τους γιατί αυτό σημαίνει ότι οι ηγέτες της εκκλησίας δεν θα εξεταστούν με αντιπαραβολή στο δικαστήριο.

Αντιμετωπίζοντας τη δίκη αύριο Δευτέρα για τις κατηγορίες της σεξουαλικής κακοποίησης, ορισμένες από τις οποίες αφορούν περιστατικά της δεκαετίας του '40, η Αρχιεπισκοπή συμφώνησε να πληρώσει σε 508 θύματα το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα ποσό για εξωδικαστική διευθέτηση με αποζημίωση.

Η συμφωνία αυτή είναι το τελευταίο κεφάλαιο σε ένα σκάνδαλο σεξουαλικών κακοποιήσεων από ανθρώπους του κλήρου το οποίο έχει συγκλονίσει την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει καταστρέψει την υπόληψη και το ηθικό της ανάστημα και έχει αναγκάσει πέντε επισκοπές των ΗΠΑ να οδηγηθούν σε πτώχευση.

(www.kathimerini.gr, 15/7/2007)

Ο όρος «σεξουαλική παρενόχληση» αποτελεί μια κομψή περιγραφή για τη διαδεδομένη στους κληρικούς παιδεραστία. Κι αυτά μόνο για τους Καθολικούς! Για ορθόδοξους κληρικούς βλέπε πρόσφατα άρθρα εδώ!